Sụn khớp đóng vai trò “lá chắn” quan trọng giúp các đầu xương di chuyển trơn tru, giảm ma sát và bảo vệ khớp khỏi chấn thương trong suốt cuộc đời mỗi người. Tuy nhiên, khi sụn khớp bị tổn thương do tuổi tác, chấn thương, viêm nhiễm hoặc các yếu tố khác, khớp sẽ trở nên đau nhức, cứng và vận động khó khăn. Nhiều người lo lắng liệu sụn khớp có thể phục hồi hoặc tái tạo được không, hay tổn thương này là vĩnh viễn?
Bài viết sau sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về sụn khớp, nguyên nhân gây tổn thương, và các phương pháp tái tạo sụn khớp hiện đại – đồng thời chia sẻ giải pháp điều trị hiệu quả, an toàn tại Phòng khám Xương Khớp Cao Khang.
Sụn khớp là gì? Cấu tạo và chức năng
Sụn khớp là một lớp mô liên kết đặc biệt, trong suốt, đàn hồi, bao phủ đầu các xương trong khớp. Thành phần chính của sụn gồm:
- Tế bào sụn (chondrocyte): đảm nhiệm sản xuất các chất nền sụn.
- Collagen type II: tạo khung nâng đỡ và giữ độ đàn hồi.
- Proteoglycan: giữ nước, giúp sụn mềm và hấp thu lực tác động.
Chức năng chính của sụn khớp là giảm ma sát khi vận động, phân tán lực tác động lên đầu xương và bảo vệ xương dưới sụn khỏi bị mài mòn. Tuy nhiên, do không có mạch máu và thần kinh nuôi dưỡng, sụn khớp gần như không có khả năng tự tái tạo khi bị tổn thương. Đây là lý do tại sao các vấn đề về sụn khớp thường khó hồi phục và dễ dẫn đến thoái hóa khớp nếu không điều trị kịp thời.
Nguyên nhân khiến sụn khớp bị tổn thương
- Thoái hóa theo tuổi tác
Càng lớn tuổi, quá trình lão hóa làm tế bào sụn giảm dần chức năng tổng hợp collagen và proteoglycan. Sụn khớp mất nước, mất đàn hồi, trở nên giòn và dễ nứt rách ngay cả khi vận động nhẹ. - Chấn thương hoặc vận động quá mức
Tai nạn, chơi thể thao, hoặc công việc phải mang vác nặng dễ gây rách, bong, vỡ sụn khớp. Các động tác xoay gối đột ngột, nhảy tiếp đất sai tư thế, hoặc va đập mạnh cũng là nguyên nhân thường gặp. - Thừa cân, béo phì
Cân nặng dư thừa làm tăng áp lực lên các khớp chịu lực lớn như gối, háng, cột sống. Điều này làm tăng nguy cơ mòn sụn, rách sụn và thúc đẩy quá trình thoái hóa khớp sớm. - Viêm khớp mạn tính
Các bệnh viêm khớp (viêm khớp dạng thấp, gout, viêm khớp nhiễm khuẩn…) khiến lớp sụn liên tục bị phá hủy bởi các phản ứng viêm, dịch khớp bị thay đổi thành phần, không còn nuôi dưỡng tốt cho sụn. - Thiếu dinh dưỡng
Chế độ ăn nghèo collagen, vitamin D, canxi, omega-3 khiến sụn khớp kém đàn hồi, giảm sức đề kháng và dễ tổn thương hơn.
Các phương pháp tái tạo sụn khớp hiện nay
Dùng thuốc và thực phẩm hỗ trợ tái tạo sụn
Các sản phẩm như glucosamine, chondroitin sulfate đã được chứng minh giúp kích thích tế bào sụn tổng hợp chất nền sụn mới, cải thiện độ dẻo dai và khả năng hấp thu lực.
- Collagen type II hỗ trợ duy trì tính đàn hồi, giảm tình trạng khô cứng và đau khớp.
- MSM, hyaluronic acid có vai trò bôi trơn, tăng tính đàn hồi và giảm ma sát giữa các đầu xương.
- Omega-3, vitamin C, D, K giúp chống viêm, giảm nguy cơ phá hủy sụn và hỗ trợ tái tạo mô.
Tuy nhiên, các sản phẩm này thường phát huy tác dụng ở giai đoạn sớm, cần sử dụng lâu dài, kết hợp với thay đổi lối sống và vận động hợp lý.
Tiêm huyết tương giàu tiểu cầu (PRP)
PRP (Platelet-Rich Plasma) là phương pháp lấy máu tự thân, tách lấy phần huyết tương giàu tiểu cầu, rồi tiêm trở lại vùng khớp tổn thương. Tiểu cầu chứa nhiều yếu tố tăng trưởng (growth factors) giúp kích thích tế bào sụn phát triển, tăng sản sinh collagen và proteoglycan – từ đó hỗ trợ quá trình hồi phục mô sụn, giảm đau, cải thiện chức năng vận động.
- Quy trình tiêm PRP thường diễn ra trong 30-60 phút, an toàn, ít tác dụng phụ do sử dụng máu tự thân.
- Phù hợp với bệnh nhân tổn thương sụn nhẹ đến vừa, chưa có tổn thương toàn bộ khớp.
- Không nên áp dụng cho người rối loạn đông máu, đang dùng thuốc chống đông, nhiễm trùng tại vùng tiêm.
Liệu pháp tế bào gốc
Phương pháp này sử dụng tế bào gốc lấy từ tủy xương hoặc mô mỡ của chính người bệnh, sau đó tiêm vào vùng khớp bị tổn thương. Tế bào gốc có khả năng biệt hóa thành nhiều loại tế bào khác nhau, bao gồm tế bào sụn, giúp kích thích tái tạo mô sụn mới, giảm viêm, phục hồi các vùng tổn thương lâu ngày.
- Ưu điểm: Kết quả tốt trên những tổn thương sụn khu trú, chưa lan rộng toàn khớp.
- Nhược điểm: Chi phí cao, đòi hỏi trang thiết bị và chuyên môn cao, hiệu quả còn đang tiếp tục được nghiên cứu.
- Chỉ định: Đối tượng trẻ tuổi, tổn thương sụn mới phát hiện, chưa có thoái hóa khớp nặng.
Phẫu thuật tái tạo sụn
Tùy mức độ tổn thương, bác sĩ có thể chỉ định các phương pháp phẫu thuật như:
- Khoan kích thích tủy xương (microfracture): Dùng dụng cụ chuyên biệt khoan các lỗ nhỏ ở đầu xương dưới sụn, kích thích tế bào gốc từ tủy xương di chuyển lên bề mặt sụn, hình thành mô sụn mới.
- Ghép sụn tự thân hoặc nhân tạo: Lấy một mảnh sụn từ vùng ít chịu lực trong khớp hoặc dùng vật liệu nhân tạo thay thế cho vùng sụn bị mất.
- Cấy tế bào sụn tự thân (ACI hoặc MACI): Tế bào sụn được lấy ra, nuôi cấy trong phòng thí nghiệm, sau đó cấy trở lại vào vùng khớp tổn thương.
- Thời gian phục hồi sau phẫu thuật thường kéo dài vài tuần đến vài tháng, cần kết hợp phục hồi chức năng, tập vật lý trị liệu chuyên sâu.
Dinh dưỡng giúp tái tạo và bảo vệ sụn khớp
Chế độ dinh dưỡng khoa học giúp cung cấp nguyên liệu cho sụn khớp tự phục hồi, hạn chế nguy cơ tổn thương mới.
Thực phẩm nên bổ sung:
- Da cá, chân giò, nước hầm xương, gelatin: giàu collagen tự nhiên.
- Cá hồi, hạt óc chó, hạt chia, cá thu: nguồn omega-3 dồi dào giúp chống viêm.
- Rau xanh, trái cây tươi (cam, chanh, ớt chuông, rau cải…): cung cấp vitamin C, K và các chất chống oxy hóa hỗ trợ tổng hợp collagen, bảo vệ mô sụn.
Thực phẩm nên hạn chế:
- Thịt đỏ, đồ chiên rán, thực phẩm chế biến sẵn, bánh ngọt, nước ngọt có gas: làm tăng viêm, đẩy nhanh quá trình phá hủy sụn.
- Rượu, bia, thuốc lá: gây rối loạn chuyển hóa, giảm khả năng tự phục hồi của mô sụn.
Bài tập và vật lý trị liệu hỗ trợ tái tạo sụn khớp
Kết hợp bài tập hợp lý và vật lý trị liệu giúp duy trì chức năng vận động, giảm đau và tăng khả năng tái tạo mô sụn.
Các phương pháp tại phòng khám
- Sóng xung kích (shockwave): Sử dụng sóng âm có năng lượng cao kích thích tăng tuần hoàn máu, thúc đẩy quá trình hồi phục tế bào sụn, giảm đau hiệu quả.
- Laser cường độ thấp: Giảm viêm, kích thích chuyển hóa tế bào, hỗ trợ sửa chữa mô tổn thương.
- Kéo giãn khớp, điện xung, từ trường trị liệu: Giúp giảm áp lực lên khớp, tăng cường trao đổi chất vùng sụn khớp.
Các bài tập tại nhà
Yoga, bơi lội, đạp xe chậm, các bài tập tăng cường cơ quanh khớp giúp bảo vệ và chia sẻ lực cho sụn khớp, giảm nguy cơ tái tổn thương.
Lưu ý: Tập đúng kỹ thuật, tránh quá sức hoặc thực hiện khi khớp còn sưng đau nhiều.
Khi nào cần đến bác sĩ chuyên khoa xương khớp?
Bạn nên thăm khám chuyên khoa xương khớp khi:
- Đau khớp kéo dài trên 2 tuần, đau tăng dần không đáp ứng thuốc giảm đau thông thường.
- Cứng khớp buổi sáng, khớp phát ra tiếng lạo xạo khi vận động, cảm giác khớp “kẹt” hoặc mất linh hoạt.
- Khớp sưng to, biến dạng hoặc giới hạn vận động, xuất hiện biến chứng như nóng đỏ, sốt.
- Đã từng điều trị nhưng không cải thiện, hoặc có yếu tố nguy cơ cao như tuổi trung niên, tiền sử chấn thương, thừa cân lâu năm.
Việc thăm khám sớm giúp xác định chính xác mức độ tổn thương, lựa chọn phương pháp tái tạo phù hợp, phòng ngừa biến chứng nặng nề như thoái hóa khớp, dính khớp hoặc tàn phế.
Kết luận
Tái tạo sụn khớp là một quá trình lâu dài, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa y học hiện đại, dinh dưỡng, tập luyện và thay đổi lối sống. Không có phương pháp nào “tái tạo sụn” ngay lập tức, nhưng với phác đồ điều trị đúng đắn, chăm sóc kiên trì và chủ động, bạn hoàn toàn có thể kiểm soát tốt bệnh lý, bảo tồn chức năng khớp, nâng cao chất lượng cuộc sống.
