Gãy xương sên là một chấn thương ít gặp nhưng lại cực kỳ nguy hiểm ở vùng cổ chân. Tổn thương này không chỉ gây đau đớn dữ dội mà còn ảnh hưởng lâu dài đến khả năng vận động nếu không được xử trí đúng cách. Vậy xương sên là gì, nằm ở đâu và đóng vai trò gì trong cấu trúc bàn chân?
Xương sên là gì?
Xương sên (hay còn gọi là xương talus) là một trong những xương quan trọng nhất của bàn chân. Xương này nằm ở ngay phía trên xương gót, giữa hai xương cẳng chân (chày và mác) với các xương của bàn chân trước, tạo thành khớp cổ chân. Nhờ vị trí này, xương sên đóng vai trò trung gian, giúp truyền tải lực từ cẳng chân xuống bàn chân mỗi khi bạn đứng, đi lại, chạy nhảy.
Chức năng đặc biệt của xương sên là tham gia vào các chuyển động gập duỗi, xoay nghiêng của cổ chân, giúp bàn chân linh hoạt trong mọi hoạt động hằng ngày. Tuy nhỏ bé nhưng xương sên phải chịu áp lực rất lớn mỗi khi cơ thể di chuyển hoặc nâng đỡ trọng lượng.
Khi bị gãy xương sên, khả năng vận động và chịu lực của bàn chân sẽ bị suy giảm nghiêm trọng. Ngoài ra, nếu không phát hiện và xử lý kịp thời, người bệnh còn đối mặt với nhiều biến chứng nguy hiểm như hoại tử vô mạch, biến dạng bàn chân, đau mạn tính hoặc mất vững cổ chân về lâu dài.
Nguyên nhân gây gãy xương sên
Gãy xương sên thường xảy ra do các chấn thương mạnh tác động lên vùng cổ chân. Một số nguyên nhân điển hình bao gồm:
- Tai nạn giao thông: Những va chạm mạnh khi điều khiển xe máy, ô tô, hoặc bị bánh xe cán qua bàn chân dễ gây tổn thương nghiêm trọng đến xương sên.
- Té ngã từ trên cao: Khi ngã từ độ cao lớn và tiếp đất bằng bàn chân, lực truyền qua xương sên rất lớn, có thể làm gãy xương này.
- Chấn thương thể thao: Những môn thể thao có nguy cơ va chạm hoặc té ngã mạnh như bóng đá, bóng rổ, thể dục dụng cụ cũng tiềm ẩn nguy cơ gây gãy xương sên.
- Tác động lực trực tiếp: Bị vật nặng rơi vào cổ chân, bàn chân hoặc những sang chấn công nghiệp, tai nạn lao động cũng có thể dẫn đến tổn thương xương sên.
Triệu chứng nhận biết gãy xương sên
Gãy xương sên thường có biểu hiện lâm sàng khá rõ rệt, với các triệu chứng điển hình như:
- Đau dữ dội vùng cổ chân: Ngay sau chấn thương, người bệnh sẽ cảm thấy đau nhói, cơn đau tăng mạnh khi cố gắng vận động hoặc chịu lực lên chân.
- Sưng nề, bầm tím: Vùng cổ chân, mu bàn chân nhanh chóng sưng to, có thể xuất hiện bầm tím lan rộng quanh mắt cá.
- Giảm hoặc mất vận động cổ chân: Người bệnh khó hoặc không thể cử động cổ chân, bàn chân bị cứng lại, mọi động tác đều gây đau.
- Biến dạng bất thường: Trong trường hợp gãy di lệch nhiều, có thể quan sát thấy biến dạng vùng cổ chân, trục chân bị lệch so với bình thường.
- Không chịu được sức nặng: Người bị gãy xương sên hầu như không thể đứng vững hoặc đi lại trên chân bị chấn thương.
Phân loại gãy xương sên
Dựa vào vị trí đường gãy, mức độ tổn thương và sự di lệch của xương, gãy xương sên được phân loại như sau:
- Gãy thân xương sên: Đường gãy nằm ở phần thân chính của xương, ít gặp hơn các vị trí khác.
- Gãy cổ xương sên: Là vị trí hay gặp nhất, chiếm khoảng 50% các trường hợp gãy xương sên. Gãy cổ xương sên có nguy cơ hoại tử vô mạch cao do tổn thương mạch máu nuôi xương.
- Gãy đầu xương sên: Đường gãy ở vùng đầu gần tiếp giáp với xương thuyền bàn chân.
- Gãy kết hợp với các xương lân cận: Đôi khi gãy xương sên đi kèm gãy xương gót, gãy xương chày, gãy xương mác.
- Phân loại theo mức độ di lệch: Gãy không di lệch, di lệch nhẹ hoặc di lệch nặng (có thể làm trật khớp kèm theo).
Biến chứng nguy hiểm của gãy xương sên
Gãy xương sên không chỉ gây đau đớn và cản trở vận động mà còn tiềm ẩn nhiều biến chứng nặng nề nếu không điều trị đúng cách:
- Hoại tử vô mạch xương sên: Do xương sên được nuôi dưỡng bởi hệ thống mạch máu đặc biệt và khá hạn chế, khi bị gãy – nhất là gãy cổ xương sên – nguy cơ hoại tử vô mạch (chết xương do thiếu máu nuôi) rất cao. Đây là biến chứng nghiêm trọng, gây đau kéo dài và mất chức năng bàn chân.
- Dính khớp, thoái hóa khớp cổ chân: Sau gãy, khớp sên-gót hoặc sên-chày dễ bị dính, giảm biên độ vận động, lâu dài dẫn đến thoái hóa khớp, gây đau mạn tính.
- Biến dạng bàn chân, hạn chế vận động: Xương không liền đúng trục hoặc bị di lệch sẽ dẫn đến biến dạng vĩnh viễn, bàn chân cong vẹo, mất cân đối, ảnh hưởng nghiêm trọng đến dáng đi.
- Đau mạn tính: Người bệnh có thể bị đau kéo dài, ngay cả sau khi xương đã liền, do tổn thương sụn khớp hoặc thần kinh quanh vùng tổn thương.
Cách chẩn đoán gãy xương sên
Để xác định chính xác tình trạng gãy xương sên, bác sĩ sẽ tiến hành:
- Khám lâm sàng: Đánh giá vị trí đau, sưng, biến dạng, mức độ hạn chế vận động. Kiểm tra tuần hoàn, thần kinh vùng cổ chân để phát hiện biến chứng sớm.
- Chẩn đoán hình ảnh:
- X-quang: Là phương pháp cơ bản, giúp phát hiện nhanh đường gãy, vị trí và mức độ di lệch.
- CT scan: Được chỉ định trong các trường hợp nghi ngờ tổn thương phức tạp, gãy nhiều mảnh hoặc cần đánh giá chi tiết hơn cấu trúc xương.
- MRI: Dùng để phát hiện các tổn thương phần mềm hoặc biến chứng hoại tử vô mạch xương sên khi có dấu hiệu lâm sàng nghi ngờ.
Phương pháp điều trị gãy xương sên
Việc điều trị gãy xương sên cần được thực hiện bởi bác sĩ chuyên khoa chấn thương chỉnh hình với phương pháp phù hợp tùy theo mức độ tổn thương:
- Điều trị bảo tồn: Được áp dụng khi gãy không di lệch hoặc di lệch rất ít, bao gồm bất động cổ chân bằng bột hoặc nẹp trong khoảng 6–12 tuần, hạn chế chịu lực lên chân trong thời gian đầu, kết hợp nâng cao chân, giảm đau và chống phù nề.
- Phẫu thuật kết hợp xương: Trường hợp gãy di lệch, gãy nhiều mảnh hoặc gãy có trật khớp, phẫu thuật là cần thiết để nắn chỉnh lại trục xương, dùng vít hoặc nẹp để cố định xương, đảm bảo liền xương tốt và phòng tránh biến chứng hoại tử vô mạch.
- Theo dõi sát nguy cơ hoại tử vô mạch: Sau phẫu thuật hoặc bó bột, cần kiểm tra định kỳ để phát hiện sớm dấu hiệu hoại tử xương sên và can thiệp kịp thời.
Quá trình hồi phục và phục hồi chức năng
Hồi phục sau gãy xương sên đòi hỏi sự kiên trì và tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ:
- Thời gian liền xương: Thông thường kéo dài từ 8–12 tuần, cá biệt có thể lâu hơn nếu có biến chứng.
- Vật lý trị liệu: Sau khi tháo bột hoặc sau mổ, người bệnh cần tập vận động nhẹ nhàng, tăng dần cường độ dưới sự hướng dẫn của chuyên gia phục hồi chức năng để lấy lại biên độ vận động cổ chân, tránh teo cơ và dính khớp.
- Chế độ sinh hoạt: Không nên vận động nặng hoặc chơi thể thao quá sớm; cần tuân thủ lịch tái khám và tập luyện đều đặn để phục hồi tối đa chức năng bàn chân.
Xem thêm: Gãy xương nên ăn gì và kiêng gì?
Phòng ngừa gãy xương sên và bảo vệ sức khỏe bàn chân
Gãy xương sên là chấn thương có thể phòng tránh nếu bạn chú ý các biện pháp an toàn sau:
- Trang bị giày bảo hộ: Sử dụng giày thể thao đúng tiêu chuẩn, bảo vệ cổ chân khi chơi thể thao, lao động nặng hoặc di chuyển ở địa hình phức tạp.
- Phòng tránh té ngã: Cẩn thận khi di chuyển trên cầu thang, sàn trơn, leo trèo cao, tránh để xảy ra va chạm mạnh.
- Khám y tế kịp thời: Nếu có chấn thương vùng cổ chân với dấu hiệu đau, sưng, khó vận động, nên đến ngay các cơ sở y tế uy tín để được chẩn đoán và điều trị sớm, tránh biến chứng nguy hiểm.
Kết luận
Gãy xương sên là chấn thương hiếm gặp nhưng tiềm ẩn nhiều nguy cơ biến chứng nặng nề, ảnh hưởng lâu dài đến khả năng vận động và chất lượng cuộc sống. Việc chẩn đoán sớm, điều trị đúng và phục hồi chức năng khoa học là yếu tố then chốt giúp người bệnh mau chóng lấy lại chức năng bàn chân, phòng ngừa biến chứng nguy hiểm.
Nếu bạn hoặc người thân nghi ngờ bị gãy xương sên hoặc gặp các chấn thương vùng cổ chân, hãy đến thăm khám tại các cơ sở y tế, phòng khám xương khớp uy tín để được tư vấn, chẩn đoán và điều trị kịp thời.
