Bong gân mắt cá chân là một trong những chấn thương thường gặp nhất trong sinh hoạt hằng ngày và khi chơi thể thao. Tình trạng này không chỉ gây đau và khó chịu mà còn ảnh hưởng đến khả năng vận động nếu không được điều trị đúng cách. Vậy bong gân mắt cá chân là gì, nguyên nhân do đâu và cách xử lý ra sao? Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn để phòng tránh và xử lý hiệu quả tình trạng này.
Bong gân mắt cá chân là gì?
Bong gân mắt cá chân là tình trạng dây chằng – các dải mô liên kết giữ cho khớp mắt cá chân ổn định – bị căng giãn hoặc rách do chấn thương đột ngột. Thường xảy ra khi cổ chân bị xoay quá mức, lật vào trong hoặc ra ngoài đột ngột khiến dây chằng không kịp thích ứng. Tình trạng này khác với trật khớp hay gãy xương, nhưng nếu không điều trị kịp thời có thể dẫn đến mất ổn định khớp hoặc tái phát nhiều lần.
Nguyên nhân gây bong gân mắt cá chân
Bong gân mắt cá chân thường xảy ra do các tác động cơ học mạnh gây lật cổ chân ngoài tầm kiểm soát. Những nguyên nhân phổ biến bao gồm:
- Chấn thương thể thao: Các môn cần thay đổi hướng nhanh hoặc tiếp đất nhiều như bóng đá, bóng rổ, tennis, nhảy cao… thường gây chấn thương lật cổ chân.
- Tai nạn sinh hoạt: Bước hụt bậc cầu thang, vấp té khi đi bộ, nhảy từ trên cao xuống…
- Mang giày không phù hợp: Giày cao gót, giày quá rộng hoặc không hỗ trợ cổ chân khiến chân dễ bị trượt hoặc vẹo.
- Bề mặt trơn trượt hoặc không bằng phẳng: Làm tăng nguy cơ cổ chân bị lật khi di chuyển.
- Yếu cơ – khớp cổ chân: Người có tiền sử bong gân, vận động viên hoặc người ít luyện tập khớp cổ chân có nguy cơ cao hơn.
- Thừa cân, béo phì: Trọng lượng lớn tạo áp lực lớn lên khớp cổ chân khi vận động.
Triệu chứng bong gân mắt cá chân
Tùy vào mức độ tổn thương, các triệu chứng có thể biểu hiện rõ hoặc mơ hồ. Tuy nhiên, bạn nên nghi ngờ bong gân mắt cá chân nếu có các dấu hiệu sau:
- Đau nhói vùng cổ chân: Cảm giác đau xuất hiện ngay sau chấn thương, tăng lên khi chạm vào hoặc cử động.
- Sưng tấy vùng mắt cá: Dịch viêm tích tụ làm vùng quanh khớp sưng lớn, căng tức.
- Bầm tím quanh cổ chân: Vết bầm do máu rò rỉ từ mao mạch bị tổn thương, có thể lan rộng xuống bàn chân.
- Mất ổn định khớp: Cảm giác khớp cổ chân lỏng lẻo, yếu hoặc không đứng vững.
- Hạn chế vận động: Khó thực hiện các động tác xoay, gập – duỗi cổ chân; đi lại khập khiễng.
- Tiếng “rắc” lúc bị thương: Có thể xuất hiện khi dây chằng bị rách.
Cần lưu ý: triệu chứng bong gân mắt cá chân dễ nhầm lẫn với trật khớp hoặc gãy xương. Nếu đau dữ dội, không thể đứng được hoặc chân biến dạng – người bệnh cần được khám và chẩn đoán hình ảnh để xác định rõ tình trạng.
Mức độ bong gân mắt cá chân và thời gian hồi phục
Tùy vào mức độ tổn thương dây chằng, bong gân mắt cá chân được chia thành 3 cấp độ, tương ứng với phương pháp xử lý và thời gian phục hồi khác nhau:
Bong gân độ 1 – Nhẹ
- Tổn thương: Dây chằng chỉ bị kéo giãn, không rách.
- Triệu chứng: Đau và sưng nhẹ, không bầm tím rõ, người bệnh vẫn có thể đi lại nhẹ nhàng.
- Thời gian hồi phục: Khoảng 1–2 tuần. Nghỉ ngơi, chườm lạnh và băng ép là đủ để khớp phục hồi.
Bong gân độ 2 – Trung bình
- Tổn thương: Dây chằng bị rách một phần, mất ổn định khớp nhẹ đến vừa.
- Triệu chứng: Sưng lớn, bầm tím rõ, đau tăng khi vận động, khó đi lại.
- Thời gian hồi phục: 3–6 tuần. Cần kết hợp điều trị nội khoa, vật lý trị liệu và có thể dùng nẹp cổ chân trong giai đoạn đầu.
Bong gân độ 3 – Nặng
- Tổn thương: Dây chằng bị đứt hoàn toàn, khớp mất vững nghiêm trọng.
- Triệu chứng: Không thể đứng lên hoặc bước đi, sưng to, bầm tím lan rộng, đau dữ dội.
- Thời gian hồi phục: Ít nhất 6–8 tuần hoặc lâu hơn. Một số trường hợp cần phẫu thuật để tái tạo dây chằng.
Yếu tố ảnh hưởng đến thời gian là: mức độ chấn thương, khả năng hồi phục mô mềm, chế độ nghỉ ngơi và chăm sóc đúng cách, cũng như việc tuân thủ vật lý trị liệu sau chấn thương.
Cách xử lý khi bị bong gân mắt cá chân
Ngay khi bị bong gân, việc sơ cứu đúng cách giúp giảm sưng đau và hạn chế tổn thương lan rộng:
Sơ cứu tại chỗ theo phương pháp R.I.C.E:
- Rest (Nghỉ ngơi): Ngừng vận động để tránh làm nặng thêm tổn thương.
- Ice (Chườm lạnh): Dùng túi đá chườm lên vùng sưng trong 15–20 phút mỗi 2–3 giờ, áp dụng trong 48–72 giờ đầu.
- Compression (Băng ép): Dùng băng thun quấn quanh mắt cá để giảm sưng và cố định nhẹ.
- Elevation (Kê cao chân): Nằm kê cao chân trên gối để giúp máu lưu thông, giảm sưng.
Khi nào nên đến gặp bác sĩ:
- Đau dữ dội không giảm sau vài ngày.
- Không thể đạp chân hoặc đi lại.
- Vùng mắt cá biến dạng, nghi ngờ gãy xương.
- Đã bị bong gân tái phát nhiều lần.
Phương pháp điều trị bong gân mắt cá chân
Sau sơ cứu, người bệnh nên được thăm khám và đánh giá mức độ tổn thương bởi bác sĩ chuyên khoa. Phác đồ điều trị bao gồm:
- Thuốc giảm đau, kháng viêm: Dùng các thuốc NSAIDs theo chỉ định để giảm đau và viêm.
- Vật lý trị liệu – phục hồi chức năng: Các bài tập tăng sức mạnh cơ quanh cổ chân, cải thiện độ vững khớp, giảm nguy cơ tái phát.
- Sử dụng nẹp cố định: Đặc biệt trong bong gân độ 2–3, giúp hạn chế cử động trong giai đoạn cấp tính.
- Phẫu thuật tái tạo dây chằng: Chỉ định trong bong gân độ 3 có rách hoàn toàn và không đáp ứng điều trị bảo tồn.
Cách phòng ngừa bong gân mắt cá chân
- Để hạn chế nguy cơ bong gân trong sinh hoạt và vận động, cần lưu ý:
- Luôn khởi động kỹ trước khi chơi thể thao hoặc vận động mạnh.
- Chọn giày thể thao phù hợp, có đệm và ôm sát cổ chân.
- Rèn luyện cơ quanh cổ chân bằng các bài tập thăng bằng.
- Tránh chạy nhảy trên bề mặt trơn trượt, gồ ghề.
- Với người từng bị bong gân, nên dùng nẹp cổ chân trong các hoạt động có nguy cơ cao.
Kết luận
Bong gân mắt cá chân là chấn thương thường gặp nhưng không thể xem nhẹ. Hiểu rõ mức độ tổn thương và thời gian hồi phục là yếu tố then chốt giúp người bệnh chăm sóc đúng cách và trở lại sinh hoạt bình thường. Nếu triệu chứng không thuyên giảm sau vài ngày hoặc có dấu hiệu nặng, bạn nên đến khám tại cơ sở y tế chuyên khoa để được tư vấn điều trị phù hợp – tránh để tổn thương kéo dài gây mất vững cổ chân hoặc viêm mạn tính.
