Giới thiệu chung về tràn dịch khớp gối
Khớp gối là khớp lớn, chịu sức nặng toàn bộ cơ thể khi đứng, đi lại, chạy nhảy. Để vận động linh hoạt, khớp gối luôn cần một lượng nhỏ dịch hoạt dịch – chất lỏng tự nhiên được tiết ra bởi màng hoạt dịch, đóng vai trò bôi trơn, giảm ma sát và nuôi dưỡng sụn khớp. Bình thường, lượng dịch này dao động khoảng 1–2ml, rất ít và vừa đủ cho nhu cầu sinh lý.
Tuy nhiên, khi khớp gối bị kích thích (do chấn thương, viêm, nhiễm khuẩn, thoái hóa…), màng hoạt dịch tăng tiết dịch bất thường hoặc giảm khả năng hấp thụ dịch, khiến khoang khớp tích tụ nhiều dịch hơn mức bình thường. Khi đó, bệnh nhân sẽ cảm nhận rõ tình trạng khớp sưng phồng, đau nhức, vận động khó khăn, thậm chí đứng lên, ngồi xuống hoặc di chuyển nhẹ cũng gây đau.
Tràn dịch khớp gối là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây hạn chế vận động, giảm chất lượng sống ở cả người trẻ lẫn người cao tuổi. Nếu không điều trị kịp thời, bệnh có thể dẫn tới những biến chứng nguy hiểm như thoái hóa khớp sớm, dính khớp, teo cơ, thậm chí tàn phế.
Trong y học, tràn dịch khớp gối còn được gọi là knee effusion hoặc fluid on the knee. Đây là từ khóa quan trọng để bạn đọc tham khảo tài liệu y khoa quốc tế khi cần.
Nguyên nhân gây tràn dịch khớp gối
Tràn dịch khớp gối là “kết quả” của nhiều vấn đề khác nhau. Hiểu đúng nguyên nhân là điều kiện bắt buộc để điều trị triệt để, tránh tái phát. Dưới đây là các nguyên nhân phổ biến nhất:
Chấn thương trực tiếp
- Chấn thương thể thao: Người chơi bóng đá, cầu lông, tennis, chạy bộ, nhảy cao… dễ gặp chấn thương vùng gối. Những va đập trực tiếp hoặc vặn xoắn quá mức làm rách sụn chêm, đứt dây chằng, hoặc nứt gãy xương quanh khớp gối.
- Tai nạn sinh hoạt, lao động: Ngã cầu thang, tai nạn giao thông, va chạm mạnh gây tổn thương cấp tính cho các cấu trúc bên trong khớp.
- Sau chấn thương, cơ thể “kích hoạt” cơ chế tự bảo vệ: màng hoạt dịch tăng tiết dịch nhiều hơn nhằm giảm ma sát và tạo điều kiện cho khớp phục hồi. Tuy nhiên, nếu lượng dịch tiết ra quá mức sẽ gây ra hiện tượng tràn dịch.
Bệnh lý xương khớp mãn tính
- Thoái hóa khớp gối: Quá trình lão hóa hoặc làm việc nặng nhọc khiến sụn khớp mòn dần, gây tổn thương màng hoạt dịch, tăng tiết dịch trong khoang khớp.
- Viêm khớp dạng thấp: Bệnh tự miễn này kích thích phản ứng viêm kéo dài ở màng hoạt dịch, làm khớp thường xuyên sưng đau, tràn dịch, biến dạng nếu không kiểm soát tốt.
- Bệnh gout: Sự tích tụ các tinh thể acid uric trong khớp gây viêm, sưng tấy, đau dữ dội và tiết dịch khớp gối nhiều, nhất là khi cơn gout cấp bùng phát.
- Viêm bao hoạt dịch: Bao hoạt dịch quanh khớp bị viêm cũng kích thích tiết dịch dư thừa.
Nhiễm khuẩn khớp gối
- Viêm khớp nhiễm khuẩn do vi khuẩn, vi rút hoặc nấm xâm nhập vào khớp (thường qua vết thương hở, sau phẫu thuật, hoặc lây lan từ nơi khác đến). Đây là nguyên nhân nguy hiểm, cần điều trị cấp cứu vì có thể phá hủy cấu trúc khớp chỉ sau vài ngày.
- Bệnh nhân thường có biểu hiện sốt cao, vùng gối đỏ nóng, đau nhiều, dịch khớp màu đục hoặc lẫn mủ.
Rối loạn chuyển hóa, nội tiết
- Béo phì: Trọng lượng lớn tạo áp lực lâu dài lên khớp gối, kích thích viêm mãn tính mức độ nhẹ, lâu dần dẫn đến tràn dịch.
- Đái tháo đường: Dễ gây biến chứng viêm, nhiễm trùng ở khớp, đặc biệt khi đường huyết kiểm soát kém.
- Các bệnh lý chuyển hóa khác: Như bệnh thận, bệnh tuyến giáp, rối loạn lipid máu… cũng có thể làm tăng nguy cơ viêm khớp, tràn dịch.
Yếu tố nguy cơ từ thói quen và môi trường sống
- Tuổi tác: Người lớn tuổi có sụn khớp và màng hoạt dịch thoái hóa, khả năng hồi phục giảm.
- Thừa cân, béo phì: Không chỉ gây áp lực lên khớp gối mà còn tăng nguy cơ mắc các bệnh chuyển hóa.
- Làm việc nặng, vận động sai tư thế: Dễ gây vi chấn thương tích tụ, ảnh hưởng xấu đến khớp gối về lâu dài.
Triệu chứng nhận biết tràn dịch khớp gối
Người bị tràn dịch khớp gối thường xuất hiện các biểu hiện sau:
- Sưng khớp gối: Vùng quanh khớp gối, đặc biệt là phía trước và trên xương bánh chè bị sưng to bất thường. Sờ vào cảm giác mềm, căng bóng, nặng nề.
- Đau nhức: Cơn đau thường âm ỉ, tăng khi vận động, đứng lâu, gập duỗi gối hoặc đi lại. Đôi khi đau dữ dội khi lượng dịch khớp gối quá nhiều.
- Căng tức, nặng nề: Cảm giác “đầy nước” hoặc “căng trướng” trong khớp, nhất là khi di chuyển, leo cầu thang.
- Hạn chế vận động: Người bệnh cảm thấy khó gập, duỗi khớp gối hết tầm, đi lại khập khiễng hoặc không vững.
- Trường hợp nặng: Có thể kèm theo dấu hiệu đỏ, nóng quanh khớp, sốt cao, toàn thân mệt mỏi – đặc biệt khi nguyên nhân là nhiễm khuẩn.
Chẩn đoán tràn dịch khớp gối
Để chẩn đoán chính xác, cần kết hợp khám lâm sàng và các kỹ thuật cận lâm sàng hiện đại:
Khám lâm sàng
- Bác sĩ kiểm tra vị trí sưng, mức độ đau, khả năng vận động của khớp gối.
- Kiểm tra dấu hiệu bập bềnh xương bánh chè, điểm đau khu trú quanh gối (gợi ý nguyên nhân: dây chằng, sụn chêm, bao hoạt dịch…).
- Đánh giá các dấu hiệu toàn thân đi kèm (sốt, đỏ, nóng).
Cận lâm sàng
- Siêu âm khớp gối: Phát hiện và đo lượng dịch trong khoang khớp, đánh giá tình trạng viêm màng hoạt dịch, có máu tụ hay không. Đây là phương pháp nhanh, an toàn, giá hợp lý.
- X-quang: Không nhìn thấy dịch nhưng giúp phát hiện các tổn thương xương (gãy xương, thoái hóa, gai xương…).
- Cộng hưởng từ (MRI): Đánh giá chính xác tổn thương dây chằng, sụn chêm, phát hiện các tổn thương nhỏ không thấy trên X-quang hay siêu âm.
- Xét nghiệm dịch khớp: Chọc hút dịch khớp để xét nghiệm tế bào, hóa sinh, vi sinh (phát hiện nhiễm trùng, gout, lao khớp, máu trong dịch…).
- Xét nghiệm máu: Kiểm tra các chỉ số viêm (CRP, bạch cầu), acid uric, đường huyết, các yếu tố tự miễn (RF, anti-CCP…).
Các mức độ tràn dịch khớp gối
- Mức độ nhẹ: Chỉ sưng nhẹ, đau ít, vận động còn khá linh hoạt. Nếu được nghỉ ngơi, chườm lạnh và điều trị sớm, bệnh có thể khỏi nhanh.
- Mức độ vừa: Sưng rõ, đau tăng lên, vận động khó khăn, đôi khi phải nghỉ học, nghỉ làm. Có thể xuất hiện tiếng lạo xạo khi vận động.
- Mức độ nặng: Khớp sưng lớn, đau dữ dội, da vùng gối căng bóng, nóng đỏ, gần như không thể đi lại. Có thể có sốt cao, nhiễm trùng nặng hoặc dấu hiệu dọa hoại tử khớp.
Tràn dịch khớp gối bao lâu thì khỏi?
Thời gian hồi phục tràn dịch khớp gối rất khác nhau tùy vào nguyên nhân, mức độ và cách điều trị. Cụ thể:
- Tràn dịch nhẹ: Nếu nguyên nhân là chấn thương nhỏ, không kèm tổn thương cấu trúc, người bệnh nghỉ ngơi, chườm lạnh, dùng thuốc giảm đau, kháng viêm và vận động nhẹ nhàng – thường sẽ khỏi sau 1–2 tuần.
- Tràn dịch do chấn thương nặng hoặc viêm khớp: Nếu tổn thương dây chằng, sụn chêm, hoặc do các bệnh lý viêm, thời gian hồi phục có thể kéo dài 3–6 tuần. Trường hợp cần phẫu thuật, thời gian phục hồi lâu hơn và cần kết hợp vật lý trị liệu.
- Tràn dịch mạn tính hoặc do bệnh lý nền: Nếu nguyên nhân là thoái hóa khớp, gout, viêm khớp dạng thấp… thì quá trình điều trị kéo dài hơn, có thể phải điều trị lâu dài và theo dõi định kỳ để kiểm soát triệu chứng, hạn chế tái phát.
Các yếu tố ảnh hưởng đến thời gian khỏi bệnh:
- Mức độ tổn thương và lượng dịch trong khớp.
- Tuân thủ điều trị của người bệnh.
- Việc kết hợp vật lý trị liệu, chăm sóc đúng cách.
- Thói quen sinh hoạt, chế độ dinh dưỡng và kiểm soát cân nặng.
Lưu ý: Nếu không điều trị triệt để, tràn dịch khớp gối có nguy cơ chuyển thành mạn tính, dễ tái phát hoặc gây biến chứng nghiêm trọng.
Phương pháp điều trị tràn dịch khớp gối
Điều trị nội khoa
- Nghỉ ngơi tuyệt đối: Không vận động mạnh, tránh gấp duỗi gối nhiều để khớp được “nghỉ”.
- Chườm lạnh: Sử dụng túi chườm lạnh 15–20 phút/lần, 3–4 lần/ngày, giúp giảm đau, giảm sưng trong 2–3 ngày đầu. Sau đó có thể chuyển sang chườm ấm nếu không có viêm cấp.
- Thuốc giảm đau, kháng viêm: Tùy mức độ, bác sĩ chỉ định thuốc giảm đau (paracetamol), kháng viêm không steroid (NSAIDs: meloxicam, celecoxib…), thuốc đặc trị (gout, viêm khớp dạng thấp…). Lưu ý không tự ý dùng thuốc mà cần tuân thủ chỉ định chuyên khoa để tránh tác dụng phụ trên gan, thận, dạ dày.
- Kháng sinh: Dùng khi có dấu hiệu nhiễm khuẩn (sốt, dịch mủ, bạch cầu tăng cao…).
- Thuốc điều trị đặc hiệu: Dành cho các trường hợp tràn dịch do gout, viêm khớp dạng thấp (allopurinol, colchicin, corticoid đường uống…).
Hút dịch khớp gối
- Được thực hiện trong điều kiện vô khuẩn tuyệt đối tại phòng khám chuyên khoa. Bác sĩ sử dụng kim chuyên dụng để hút dịch ra khỏi khoang khớp, giúp giảm nhanh áp lực và đau đớn cho người bệnh.
- Sau hút dịch, có thể tiêm trực tiếp vào khớp các thuốc kháng viêm, thuốc bổ sung dịch khớp (acid hyaluronic, corticoid), giúp cải thiện triệu chứng và thúc đẩy quá trình phục hồi.
- Hút dịch cũng giúp lấy mẫu dịch làm xét nghiệm xác định nguyên nhân (nhiễm khuẩn, gout, máu trong dịch…).
Phẫu thuật nội soi
- Áp dụng khi có tổn thương lớn (rách sụn chêm, đứt dây chằng, viêm mạn tính không đáp ứng nội khoa).
- Nội soi khớp gối giúp làm sạch tổn thương, xử lý nguyên nhân tận gốc, giảm nguy cơ tái phát và biến chứng.
Vật lý trị liệu, phục hồi chức năng
- Sau giai đoạn cấp, bệnh nhân được hướng dẫn các bài tập phục hồi phù hợp như gập duỗi chủ động, tập mạnh cơ tứ đầu đùi, tập thăng bằng…
- Các kỹ thuật vật lý trị liệu hiện đại (siêu âm, sóng ngắn, hồng ngoại, laser công suất cao, điện xung) hỗ trợ giảm đau, chống viêm, tăng tốc quá trình hồi phục chức năng.
Cách chăm sóc và phòng ngừa tái phát
- Kiểm soát cân nặng: Người béo phì giảm 5–10kg có thể giảm rõ rệt gánh nặng lên khớp gối, giảm nguy cơ tái phát.
- Hạn chế vận động mạnh: Không chạy nhảy quá sức, hạn chế ngồi xổm, leo cầu thang nhiều lần/ngày, tránh mang vác vật nặng không cần thiết.
- Khởi động kỹ trước khi tập luyện: Luôn khởi động ít nhất 5–10 phút để làm nóng cơ, dây chằng, khớp trước khi chơi thể thao.
- Chọn giày dép phù hợp: Giày thể thao vừa chân, đệm gót mềm giúp bảo vệ khớp gối tốt hơn.
- Ăn uống hợp lý: Tăng cường rau xanh, hoa quả, cá béo, trứng sữa; hạn chế bia rượu, nước ngọt có gas, thức ăn nhanh, nội tạng động vật.
- Tái khám định kỳ: Đặc biệt với người có bệnh nền, từng chấn thương hoặc đã từng tràn dịch, việc kiểm tra sức khỏe xương khớp định kỳ giúp phát hiện sớm vấn đề và điều trị kịp thời.
Biến chứng nếu không điều trị kịp thời
- Thoái hóa khớp gối mạn tính: Dịch tồn đọng lâu ngày phá hủy sụn, biến dạng đầu xương, gây đau và hạn chế vận động vĩnh viễn.
- Dính khớp, teo cơ: Không vận động lâu ngày dẫn đến dính khớp, cơ đùi teo nhỏ, khó phục hồi hoàn toàn.
- Viêm nhiễm lan rộng: Nếu nguyên nhân là nhiễm khuẩn, viêm lan sang phần mềm, thậm chí nhiễm trùng huyết, đe dọa tính mạng.
- Tàn phế: Những trường hợp không được điều trị đúng có thể phải thay khớp, hoặc mất khả năng lao động, ảnh hưởng nghiêm trọng tới chất lượng sống.
Kết luận
Tràn dịch khớp gối là tình trạng thường gặp nhưng không nên chủ quan. Phát hiện sớm, điều trị đúng nguyên nhân và chăm sóc hợp lý giúp người bệnh phục hồi hoàn toàn, trở lại sinh hoạt bình thường mà không lo biến chứng lâu dài. Tuyệt đối tránh tự ý điều trị hoặc trì hoãn thăm khám khi có triệu chứng bất thường.
