Bong gân là một dạng chấn thương phổ biến xảy ra khi dây chằng – bộ phận giúp cố định khớp – bị giãn quá mức hoặc rách. Đây là tình trạng thường gặp trong các hoạt động thể thao, tai nạn sinh hoạt hoặc khi vận động sai tư thế. Nếu không được xử lý đúng cách, bong gân có thể dẫn đến biến chứng như suy yếu khớp, mất ổn định khớp, thậm chí là thoái hóa sớm.
Việc điều trị bong gân cần dựa trên mức độ tổn thương để áp dụng phương pháp phù hợp. Bài viết dưới đây sẽ trình bày chi tiết cách chữa bong gân theo từng mức độ từ nhẹ đến nặng, bao gồm cả chăm sóc tại nhà và điều trị y tế chuyên sâu.
Bong gân là gì?
Bong gân là hiện tượng dây chằng – cấu trúc dạng sợi nối giữa hai xương trong khớp – bị căng giãn hoặc rách do lực kéo đột ngột. Chấn thương này thường xảy ra khi con người trượt ngã, bước hụt, hoặc xoay khớp đột ngột ngoài tầm kiểm soát.
Tùy theo mức độ tổn thương của dây chằng, bong gân được phân chia thành ba cấp độ:
- Bong gân độ I: Dây chằng bị giãn nhẹ, không có hiện tượng rách. Người bệnh chỉ cảm thấy đau nhẹ, sưng ít, có thể vận động hạn chế.
- Bong gân độ II: Một phần dây chằng bị rách. Triệu chứng rõ rệt hơn với sưng nề, bầm tím và hạn chế vận động nhiều.
- Bong gân độ III: Dây chằng bị đứt hoàn toàn. Người bệnh đau dữ dội, không thể vận động khớp bị tổn thương, khớp có thể bị lỏng hoặc biến dạng.
Các vị trí dễ bị bong gân bao gồm cổ chân, cổ tay, khớp gối, khuỷu tay và ngón tay.
Cách chữa bong gân theo từng mức độ
Tùy vào mức độ tổn thương dây chằng, cách chữa bong gân sẽ khác nhau. Việc phân biệt đúng mức độ bong gân là bước đầu quan trọng để lựa chọn phương pháp chăm sóc phù hợp, tránh nguy cơ biến chứng lâu dài.
Bong gân nhẹ – Điều trị tại nhà
Đây là mức độ bong gân phổ biến nhất, thường xảy ra do xoay khớp sai tư thế hoặc va chạm nhẹ. Dây chằng chỉ bị giãn nhẹ mà không có hiện tượng rách hay đứt.
Các bước điều trị bao gồm:
- Nghỉ ngơi ngay lập tức, hạn chế tối đa vận động tại vùng bị tổn thương để tránh làm nặng thêm chấn thương.
- Chườm lạnh bằng đá bọc khăn mỏng, áp lên vùng bong gân khoảng 15–20 phút mỗi lần, thực hiện mỗi 2–3 giờ trong vòng 48–72 giờ đầu. Việc này giúp giảm sưng nề và viêm tấy hiệu quả.
- Quấn băng thun hoặc băng y tế quanh khớp bị bong gân để hỗ trợ cố định. Lưu ý không quấn quá chặt, vì có thể làm cản trở lưu thông máu.
- Kê cao vùng bị thương lên cao hơn mức tim, nhất là khi nằm nghỉ. Điều này giúp hạn chế ứ máu và làm giảm tình trạng sưng nề.
- Sử dụng thuốc giảm đau không kê đơn như paracetamol hoặc ibuprofen nếu đau nhiều. Tuy nhiên, nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ trước khi sử dụng.
- Theo dõi tình trạng tổn thương trong vài ngày. Nếu sau 3–5 ngày, các triệu chứng không cải thiện hoặc có xu hướng nặng hơn, người bệnh nên đến cơ sở y tế để được thăm khám chuyên khoa.
Bong gân trung bình – Cần thăm khám và điều trị y tế
Bong gân độ II xảy ra khi dây chằng bị rách một phần. Đây là mức độ tổn thương nặng hơn, khiến người bệnh cảm thấy đau rõ rệt, sưng lớn, bầm tím lan rộng, kèm theo hạn chế vận động đáng kể.
Hướng xử lý bao gồm:
- Đến cơ sở y tế chuyên khoa để được thăm khám lâm sàng và chẩn đoán bằng hình ảnh như siêu âm hoặc X-quang nhằm loại trừ gãy xương hoặc tổn thương phối hợp.
- Cố định vùng khớp bị bong gân bằng băng ép chuyên dụng, nẹp nhựa hoặc nẹp mềm tùy theo vị trí tổn thương. Thời gian cố định có thể kéo dài từ 1 đến 3 tuần, tùy mức độ rách dây chằng.
- Sử dụng thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs) theo đơn bác sĩ để kiểm soát tình trạng viêm và giảm đau.
- Thực hiện vật lý trị liệu phục hồi chức năng sau giai đoạn cấp, dưới sự hướng dẫn của chuyên viên. Các bài tập phục hồi giúp duy trì tầm vận động của khớp, cải thiện sức mạnh cơ quanh khớp và ngăn ngừa tái phát.
- Trong thời gian điều trị, cần tránh mọi vận động mạnh hoặc chơi thể thao, kể cả khi các triệu chứng có dấu hiệu thuyên giảm.
Bong gân nặng – Can thiệp chuyên sâu tại bệnh viện
Bong gân độ III là mức độ tổn thương nghiêm trọng nhất, khi dây chằng bị đứt hoàn toàn. Người bệnh thường không thể vận động khớp, cảm thấy đau dữ dội, sưng to, biến dạng khớp hoặc cảm giác khớp lỏng lẻo bất thường.
Phác đồ điều trị thường bao gồm:
- Thực hiện các phương pháp chẩn đoán hình ảnh nâng cao như chụp cộng hưởng từ (MRI) để đánh giá toàn diện mức độ đứt dây chằng cũng như tổn thương các cấu trúc mô mềm lân cận.
- Cố định hoàn toàn vùng khớp bị bong gân bằng nẹp cứng, đai chỉnh hình hoặc bó bột, nhằm bảo vệ khớp và tạo điều kiện cho dây chằng lành lại. Thời gian bất động có thể kéo dài 4–6 tuần hoặc hơn.
- Chỉ định phẫu thuật nối hoặc tái tạo dây chằng trong các trường hợp dây chằng đứt hoàn toàn, khớp mất vững trầm trọng, hoặc người bệnh cần sớm quay lại vận động thể lực cao (vận động viên, lao động nặng).
- Sau điều trị (dù phẫu thuật hay bảo tồn), việc phục hồi chức năng là vô cùng quan trọng. Người bệnh sẽ được hướng dẫn tập vận động chủ động, tăng dần biên độ cử động, kết hợp trị liệu bằng máy móc hiện đại như điện xung, siêu âm trị liệu hoặc chiếu laser công suất thấp để tái tạo mô.
- Đối với các trường hợp bong gân nặng, việc theo dõi định kỳ tại chuyên khoa xương khớp là cần thiết nhằm đánh giá tiến trình hồi phục và điều chỉnh kế hoạch phục hồi nếu cần thiết.
Các phương pháp hỗ trợ điều trị
Ngoài điều trị chính, người bị bong gân có thể kết hợp một số phương pháp hỗ trợ để rút ngắn thời gian phục hồi.
- Châm cứu, bấm huyệt: Giúp thư giãn cơ, tăng lưu thông máu và giảm đau tại vùng tổn thương. Chỉ nên thực hiện sau giai đoạn sưng cấp và bởi người có chuyên môn.
- Thuốc đắp dân gian: Các loại lá như náng, ngải cứu, lá lốt có thể dùng để đắp hỗ trợ giảm sưng đau. Tuy nhiên, đây chỉ là biện pháp bổ trợ, không thay thế điều trị y tế.
- Dinh dưỡng hỗ trợ: Bổ sung thực phẩm giàu vitamin C, collagen, omega-3 giúp tăng cường tái tạo dây chằng và mô mềm, hỗ trợ phục hồi nhanh hơn.
Kết luận
Bong gân dù ở mức độ nào cũng cần được xử lý đúng cách để tránh biến chứng nguy hiểm về lâu dài. Với những trường hợp nhẹ, bạn hoàn toàn có thể chăm sóc tại nhà theo hướng dẫn. Tuy nhiên, nếu đau kéo dài, sưng nặng, hoặc khớp không ổn định, hãy đến Phòng khám xương khớp Cao Khang để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
Chủ động điều trị đúng cách – Phục hồi nhanh chóng – Ngăn ngừa tái phát là nguyên tắc quan trọng giúp bạn sớm quay lại cuộc sống bình thường.
Xem thêm: Bong gân nên chườm nóng hay chườm lạnh
