Teo cơ delta là tình trạng cơ vai tam giác bị suy giảm khối lượng và sức mạnh, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng dang tay, nâng tay và xoay cánh tay. Khi bị teo cơ delta, người bệnh sẽ gặp khó khăn trong vận động vai, giảm chất lượng cuộc sống và mất thẩm mỹ vùng vai. Việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời sẽ giúp phục hồi chức năng vai, ngăn ngừa các biến chứng lâu dài.
Cơ delta là gì?
Cơ delta (còn gọi là cơ vai tam giác) là nhóm cơ lớn nằm bao phủ bên ngoài khớp vai, có hình tam giác đặc trưng và kéo dài từ xương bả vai, xương đòn đến xương cánh tay. Đây là cơ chịu trách nhiệm chính cho các động tác nâng tay lên phía trước, dang ngang hoặc đưa tay ra sau. Nhờ vào cơ delta, vai và cánh tay mới có thể thực hiện đa dạng các chuyển động phức tạp, từ những động tác tinh tế như mặc áo, chải tóc, đến nâng vật nặng hoặc vận động thể thao.
Cơ delta nhận tín hiệu điều khiển từ thần kinh nách (axillary nerve). Khi thần kinh này bị tổn thương, chức năng vận động và dinh dưỡng của cơ delta cũng sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng.
Teo cơ delta là gì?
Teo cơ delta là tình trạng khối lượng và sức mạnh của cơ delta bị giảm sút so với bình thường. Khi cơ bị teo, vùng vai trở nên lép, lõm, mất cân đối và yếu đi rõ rệt. Người bệnh sẽ gặp khó khăn khi thực hiện các động tác cơ bản như giơ tay, dang tay, nâng vật, hoặc thậm chí không thể thực hiện các hoạt động thường ngày.
Teo cơ delta có thể là hậu quả của nhiều nguyên nhân khác nhau, từ chấn thương, bệnh lý thần kinh, cho đến tình trạng bất động vai kéo dài sau chấn thương hoặc phẫu thuật. Cần phân biệt teo cơ thật (do tổn thương thần kinh – cơ) với hiện tượng yếu cơ tạm thời do lười vận động hoặc bất động ngắn hạn.
Nguyên nhân gây teo cơ delta
Tổn thương thần kinh nách
Đây là nguyên nhân phổ biến nhất gây teo cơ delta. Thần kinh nách dễ bị tổn thương trong các trường hợp trật khớp vai, gãy cổ xương cánh tay, hoặc sau các ca phẫu thuật vùng vai. Khi thần kinh nách bị đè ép, kéo giãn hoặc cắt đứt, xung thần kinh không thể truyền đến cơ delta, dẫn tới suy giảm dinh dưỡng và teo cơ.
Chấn thương vai
Tai nạn giao thông, ngã đập vai hoặc va chạm mạnh trong thể thao đều có thể gây tổn thương các cấu trúc giải phẫu quanh vai, bao gồm cả cơ delta và thần kinh nách, làm tăng nguy cơ teo cơ.
Bất động vai lâu dài
Việc bó bột, nẹp cố định vai hoặc hạn chế vận động sau chấn thương/phẫu thuật kéo dài có thể khiến cơ delta không được sử dụng thường xuyên, dẫn đến teo cơ do không hoạt động. Điều này càng nghiêm trọng ở người lớn tuổi hoặc người có nền tảng sức khỏe yếu.
Bệnh lý thần kinh – cơ
Các bệnh lý như viêm đa dây thần kinh, teo cơ tiến triển, bệnh lý thần kinh ngoại biên… đều có thể làm ảnh hưởng đến khả năng dẫn truyền thần kinh tới cơ delta, gây teo cơ dần dần.
Ít vận động, lối sống tĩnh tại
Người ít vận động, không tập luyện thể thao, làm việc văn phòng lâu ngày mà không thay đổi tư thế hoặc vận động vai thường xuyên cũng có nguy cơ bị teo cơ delta.
Triệu chứng nhận biết teo cơ delta
- Vai lép, hõm xuống rõ rệt: Khi cơ delta bị teo, vùng vai ngoài sẽ trở nên lõm, mất đường cong tự nhiên, đôi khi có thể nhìn thấy xương vai nổi rõ dưới da.
- Giảm khả năng dang tay, giơ tay: Người bệnh khó khăn hoặc không thể nâng tay lên ngang vai, đưa tay ra trước hoặc dang ngang. Việc giơ tay lên cao để lấy đồ, chải tóc hay mặc áo đều trở nên khó khăn.
- Yếu sức ở vai, dễ mỏi: Cảm giác yếu, mỏi ở vai khi nâng vật nhẹ, hoặc chỉ sau một thời gian ngắn vận động. Người bệnh thường phải dùng các nhóm cơ khác để hỗ trợ vận động, dẫn tới mỏi toàn bộ vùng cổ vai gáy.
- Đau, tê vai (nếu kèm tổn thương thần kinh): Bên cạnh các triệu chứng yếu cơ, một số người có thể cảm thấy tê bì, đau nhức vùng vai, cảm giác kim châm, nhất là khi tổn thương thần kinh nách tiến triển.
Chẩn đoán teo cơ delta
Khám lâm sàng:
Bác sĩ sẽ quan sát hình dạng vùng vai, sờ nắn để đánh giá độ dày của cơ delta, so sánh với bên lành. Kiểm tra khả năng vận động (dang tay, nâng tay), đo sức mạnh cơ và đánh giá cảm giác vùng da vai.
Cận lâm sàng:
- Điện cơ (EMG): Kiểm tra khả năng dẫn truyền thần kinh tới cơ delta, phát hiện tổn thương thần kinh nách.
- MRI, siêu âm cơ: Đánh giá mức độ teo cơ, phân biệt teo cơ thật và teo cơ do các nguyên nhân khác. MRI cũng giúp phát hiện các tổn thương kèm theo ở khớp vai.
- X-quang vai: Dùng khi nghi ngờ có chấn thương xương, trật khớp, gãy xương cánh tay hoặc các tổn thương cấu trúc quanh khớp vai.
Hậu quả nếu không điều trị
Teo cơ delta nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời sẽ dẫn đến nhiều hậu quả nghiêm trọng:
- Giảm chức năng vận động vai: Người bệnh không còn thực hiện được các động tác dang tay, giơ tay lên cao, ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày như mặc quần áo, chải đầu, bưng bê vật dụng…
- Nguy cơ cứng khớp vai: Teo cơ lâu ngày khiến khớp vai hạn chế biên độ vận động, dễ bị co rút, cứng khớp.
- Teo cơ lan rộng: Teo cơ delta kéo dài có thể ảnh hưởng đến các nhóm cơ lân cận, dẫn đến mất cân đối vai, thẩm mỹ kém.
- Ảnh hưởng tinh thần và chất lượng sống: Người bệnh dễ mặc cảm, tự ti về ngoại hình, giảm khả năng lao động và sinh hoạt độc lập.
Phương pháp điều trị teo cơ delta
Điều trị nguyên nhân
Nếu xác định được nguyên nhân gây teo cơ delta là do tổn thương thần kinh nách, chấn thương khớp vai hoặc bệnh lý thần kinh – cơ, bác sĩ sẽ tập trung điều trị nguyên nhân gốc rễ. Có thể phẫu thuật giải phóng thần kinh bị chèn ép, cố định lại xương gãy, chỉnh trật khớp vai hoặc dùng thuốc điều trị bệnh lý thần kinh.
Vật lý trị liệu – phục hồi chức năng
Đây là phương pháp điều trị quan trọng và hiệu quả nhất. Các bài tập vận động chủ động (tự vận động) và thụ động (được hỗ trợ vận động), kết hợp bài tập kháng lực, tập cơ vai, kéo giãn dây chằng khớp vai giúp duy trì biên độ vận động và kích thích tái tạo cơ delta. Chương trình phục hồi cần thực hiện đều đặn, đúng kỹ thuật và dưới sự hướng dẫn của chuyên gia vật lý trị liệu.
Phương pháp điện trị liệu
Sử dụng các phương pháp hiện đại như điện xung, sóng ngắn, laser… để kích thích phục hồi thần kinh – cơ, tăng tuần hoàn máu và giảm đau, hỗ trợ tăng cường khối lượng cơ.
Sử dụng thuốc hỗ trợ
Bác sĩ có thể chỉ định bổ sung vitamin nhóm B (B1, B6, B12), thuốc giãn cơ, thuốc giảm đau hoặc các loại thuốc tăng dẫn truyền thần kinh – cơ, tùy theo tình trạng thực tế của bệnh nhân.
Dinh dưỡng hợp lý
Một chế độ ăn giàu protein (thịt nạc, cá, trứng, sữa…), bổ sung omega-3 (cá hồi, hạt chia…), canxi, vitamin D và các khoáng chất sẽ giúp tăng cường khả năng tái tạo cơ bắp, hỗ trợ phục hồi hiệu quả.
Phòng ngừa teo cơ delta
Để phòng ngừa nguy cơ teo cơ delta, bạn nên:
- Giữ lối sống vận động, tập luyện thường xuyên: Thường xuyên thực hiện các bài tập vận động vai, tập thể thao vừa sức để duy trì sức mạnh cơ vai.
- Tập phục hồi sớm sau chấn thương, phẫu thuật: Sau khi gặp chấn thương hoặc trải qua phẫu thuật vai, cần chủ động phục hồi chức năng sớm dưới sự hướng dẫn của chuyên gia.
- Tránh bất động khớp vai quá lâu: Không nên bó bột, nẹp cố định vai kéo dài nếu không cần thiết. Khi bắt buộc phải bất động, cần tập luyện phục hồi càng sớm càng tốt.
- Khám sớm khi có dấu hiệu bất thường: Nếu nhận thấy vai lép, yếu cơ, khó giơ tay, đau hoặc tê vùng vai, cần đi khám ngay để được chẩn đoán và can thiệp sớm.
Kết luận
Teo cơ delta là một vấn đề nghiêm trọng có thể ảnh hưởng lớn đến vận động, thẩm mỹ và chất lượng sống của người bệnh. Việc nhận biết sớm các triệu chứng, thăm khám chuyên khoa và điều trị kịp thời sẽ giúp phục hồi tốt chức năng cơ vai, ngăn ngừa biến chứng lâu dài.
