Acid uric cao là tình trạng xảy ra khi cơ thể sản xuất quá nhiều hoặc không đào thải hết acid uric – sản phẩm cuối cùng của quá trình phân hủy purin. Purin vốn có trong nhiều loại thực phẩm và cũng được cơ thể tổng hợp tự nhiên. Bình thường, acid uric sẽ được hòa tan trong máu rồi thải ra ngoài qua thận và nước tiểu. Nhưng khi nồng độ tăng cao, các tinh thể urat có thể lắng đọng tại khớp và mô mềm, gây viêm, sưng đau, điển hình là bệnh gút.
Trong đó, chế độ ăn uống đóng vai trò quyết định đến việc acid uric tăng hay giảm. Vậy người có acid uric cao nên ăn gì và kiêng gì để kiểm soát bệnh hiệu quả và phòng ngừa gút tái phát?
Acid uric cao – mối liên hệ với bệnh gút
Acid uric được tạo thành từ purin. Khi ăn quá nhiều thực phẩm giàu purin, gan sẽ chuyển hóa thành acid uric. Nếu Acid uric cao vượt ngưỡng cho phép (420 µmol/L ở nam, 360 µmol/L ở nữ), nguy cơ hình thành tinh thể urat tại khớp sẽ tăng cao.
Những tinh thể này có cạnh sắc nhọn, khi lắng đọng tại khớp sẽ gây ra:
- Sưng, nóng, đỏ, đau dữ dội (đặc biệt là về đêm).
- Tái phát nhiều lần nếu không kiểm soát, dẫn đến gút mạn tính.
- Biến chứng nặng nề như hạt tophi, biến dạng khớp, suy thận.
Trong đó, dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng:
- Thực phẩm giàu purin → làm tăng acid uric máu.
- Thực phẩm giàu chất xơ, vitamin C, ít purin → hỗ trợ đào thải acid uric và giảm viêm.
Điều này lý giải vì sao một chế độ ăn khoa học có thể giúp kiểm soát bệnh hiệu quả hơn cả thuốc trong giai đoạn sớm.
Người có acid uric cao nên ăn gì?
Rau xanh và trái cây tươi
Rau xanh và trái cây là nguồn cung cấp vitamin, khoáng chất và chất xơ quan trọng, giúp cơ thể vừa khỏe mạnh vừa hỗ trợ kiểm soát acid uric. Chất xơ trong rau quả giúp tăng đào thải acid uric qua đường tiêu hóa, trong khi vitamin C và các chất chống oxy hóa trong trái cây như cherry, cam, kiwi, dâu tây, việt quất lại có tác dụng giảm viêm, ngăn ngừa cơn gút bùng phát. Đặc biệt, cherry đã được nhiều nghiên cứu chứng minh có khả năng giảm nguy cơ tái phát gút, vì vậy rất nên có mặt trong khẩu phần ăn của người bệnh.
Ngũ cốc nguyên hạt và tinh bột phức
Ngũ cốc nguyên hạt như gạo lứt, yến mạch, bánh mì nguyên cám và các loại tinh bột phức như khoai lang là lựa chọn lý tưởng cho người có acid uric cao. Những thực phẩm này cung cấp năng lượng chậm, giúp no lâu mà không làm tăng acid uric đáng kể. So với tinh bột tinh chế (gạo trắng, bánh mì trắng), chúng giàu chất xơ và có chỉ số đường huyết thấp hơn, từ đó góp phần duy trì cân nặng hợp lý – yếu tố then chốt trong việc phòng ngừa bệnh gút tiến triển.
Sữa và chế phẩm ít béo
Sữa ít béo và các chế phẩm từ sữa như sữa chua không đường, phô mai ít béo là nguồn đạm lành mạnh, ít purin và đã được chứng minh có khả năng làm giảm nồng độ acid uric máu. Bổ sung đều đặn nhóm thực phẩm này không chỉ giúp hạn chế nguy cơ bùng phát gút mà còn cung cấp canxi và vitamin D, tốt cho xương khớp. Tuy nhiên, người bệnh nên ưu tiên sữa ít béo hoặc tách béo thay vì sữa nguyên kem để tránh nạp quá nhiều chất béo bão hòa.
Uống nhiều nước và lựa chọn đồ uống lành mạnh
Nước đóng vai trò vô cùng quan trọng trong quá trình đào thải acid uric qua thận. Người có acid uric cao nên uống 2–3 lít nước mỗi ngày, chia thành nhiều lần nhỏ. Ngoài nước lọc, có thể sử dụng nước khoáng kiềm nhẹ để cân bằng pH trong cơ thể. Các loại trà xanh, trà thảo mộc hoặc nước ép trái cây tươi không thêm đường cũng là lựa chọn tốt, vừa cung cấp dưỡng chất, vừa giúp tăng cường chống oxy hóa, giảm viêm khớp.
Một số thực phẩm khác nên bổ sung
Bên cạnh những nhóm chính trên, một số thực phẩm khác cũng nên được đưa vào chế độ ăn hàng ngày:
- Trứng: giàu protein nhưng rất ít purin, an toàn cho người bệnh gút.
- Đậu phụ, đậu nành và sản phẩm chế biến vừa phải: là nguồn đạm thực vật thay thế tốt cho thịt, giúp giảm gánh nặng purin.
- Các loại hạt và quả khô: như hạnh nhân, óc chó, hạt chia, hạt lanh… chứa nhiều omega-3 và chất xơ, vừa có lợi cho tim mạch, vừa giúp bảo vệ khớp.
Người có acid uric cao nên kiêng gì?
Thịt đỏ và phủ tạng động vật
Các loại thịt đỏ như thịt bò, thịt dê, thịt cừu cùng với phủ tạng động vật (gan, thận, lòng…) đều chứa hàm lượng purin rất cao. Khi đưa vào cơ thể, purin sẽ nhanh chóng chuyển hóa thành acid uric, khiến nồng độ trong máu tăng vọt và dễ dẫn đến cơn gút cấp. Việc ăn quá nhiều thịt đỏ hoặc nội tạng động vật không chỉ làm bệnh gút tiến triển nhanh hơn mà còn gia tăng nguy cơ biến chứng về thận và tim mạch.
Hải sản giàu purin
Hải sản, đặc biệt là các loại cá biển nhiều dầu như cá trích, cá mòi, cá cơm và nhóm hải sản có vỏ như tôm, cua, sò, nghêu, là nguồn thực phẩm giàu dinh dưỡng nhưng lại chứa lượng purin rất lớn. Đối với người có acid uric cao, đây được xem là nhóm thực phẩm “cấm kỵ” vì có thể làm bùng phát cơn gút chỉ sau một vài bữa ăn. Ngoài ra, lượng cholesterol trong một số loại hải sản cũng có thể làm nặng thêm tình trạng rối loạn chuyển hóa.
Đồ uống có cồn
Rượu bia là yếu tố làm tăng acid uric máu một cách âm thầm nhưng rất rõ rệt. Nguyên nhân là do rượu bia vừa chứa purin, vừa cản trở quá trình đào thải acid uric qua thận. Người bệnh uống rượu bia thường xuyên có nguy cơ tái phát cơn gút liên tục, bệnh tiến triển nhanh và khó kiểm soát hơn. Đặc biệt, bia là thức uống có nguy cơ cao nhất vì vừa giàu purin, vừa ảnh hưởng xấu đến chức năng thận và gan.
Thực phẩm nhiều đường và nước ngọt có ga
Các loại nước ngọt có ga, nước tăng lực hay bánh kẹo chứa nhiều đường fructose là “thủ phạm” gián tiếp làm tăng acid uric. Fructose kích thích gan sản xuất thêm acid uric, trong khi lượng đường cao còn làm tăng cân và béo phì – yếu tố khiến gút trở nên nghiêm trọng hơn. Nếu duy trì thói quen sử dụng đồ ngọt thường xuyên, người bệnh không chỉ khó kiểm soát acid uric mà còn đối mặt với nguy cơ mắc thêm tiểu đường và bệnh tim mạch.
Đồ ăn nhiều dầu mỡ, chiên rán
Những món ăn chiên rán, nhiều dầu mỡ như gà rán, khoai tây chiên hay đồ ăn nhanh thường chứa nhiều chất béo bão hòa. Các chất này gây rối loạn chuyển hóa lipid, thúc đẩy phản ứng viêm trong cơ thể và làm nặng thêm tình trạng viêm khớp do gút. Về lâu dài, chúng còn làm tăng nguy cơ béo phì, cao huyết áp, xơ vữa động mạch – những bệnh lý thường đi kèm với gút và khiến việc điều trị trở nên phức tạp hơn.
Lời khuyên trong xây dựng chế độ ăn
- Ăn uống cân bằng: không kiêng khem quá mức, cần bổ sung đủ năng lượng và dinh dưỡng.
- Kiểm soát cân nặng: thừa cân làm tăng nguy cơ gút.
- Tập thể dục đều đặn: các môn nhẹ nhàng như đi bộ, bơi lội, yoga.
- Theo dõi định kỳ: xét nghiệm acid uric máu 3–6 tháng/lần để kiểm soát bệnh.
- Tuân thủ phác đồ bác sĩ: chế độ ăn chỉ hỗ trợ, không thay thế thuốc điều trị.
Kết luận
Acid uric cao là yếu tố nguy cơ trực tiếp dẫn đến bệnh gút. Một chế độ ăn khoa học – nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, sữa ít béo và uống đủ nước – sẽ giúp kiểm soát acid uric hiệu quả. Đồng thời, người bệnh cần tránh thịt đỏ, hải sản giàu purin, bia rượu và thực phẩm nhiều đường, dầu mỡ.
Chế độ dinh dưỡng hợp lý kết hợp với điều trị y khoa sẽ giúp người bệnh phòng ngừa và kiểm soát gút tốt hơn, bảo vệ sức khỏe xương khớp lâu dài.
