Giới thiệu về gãy xương mác
Cẳng chân của con người gồm hai xương dài nằm song song: xương chày (tibia) ở phía trong và xương mác (fibula) ở phía ngoài. Xương mác mảnh hơn, không đảm nhận nhiệm vụ chịu phần lớn trọng lượng cơ thể như xương chày, nhưng lại đóng vai trò quan trọng trong việc ổn định khớp cổ chân, duy trì cân bằng khi vận động, đồng thời là điểm bám cho nhiều gân cơ và dây chằng.
Gãy xương mác là một dạng chấn thương khá phổ biến, đặc biệt ở những người thường xuyên vận động mạnh như vận động viên thể thao, công nhân lao động nặng, người tham gia giao thông hoặc người cao tuổi bị loãng xương. Nếu không được điều trị đúng cách và kịp thời, gãy xương mác có thể gây mất ổn định cổ chân, ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng di chuyển, thậm chí để lại di chứng lâu dài.
Nguyên nhân gãy xương mác
- Chấn thương trực tiếp
Va đập mạnh vào mặt ngoài cẳng chân, ví dụ như bị đá mạnh khi chơi bóng đá, bị vật cứng đập vào chân hoặc bị ngã đập thẳng vào cạnh ngoài cẳng chân, có thể khiến xương mác gãy ngay tại vị trí chịu lực. - Chấn thương gián tiếp
Các tình huống xoắn hoặc vặn mạnh cổ chân, đặc biệt khi bàn chân bị cố định mà phần thân xoay, dễ gây gãy xương mác kèm tổn thương dây chằng hoặc khớp cổ chân. - Tai nạn thể thao
Những môn thể thao đòi hỏi tốc độ và sự va chạm mạnh như bóng đá, bóng rổ, trượt tuyết, võ thuật… tiềm ẩn nguy cơ cao gây gãy xương mác. - Tai nạn giao thông và lao động
Các vụ va chạm giao thông, ngã xe, hoặc tai nạn do máy móc, vật liệu nặng rơi trúng đều có thể gây gãy xương mác. - Loãng xương và bệnh lý xương
Người lớn tuổi hoặc người mắc các bệnh ảnh hưởng tới cấu trúc xương (loãng xương, ung thư di căn xương, viêm xương…) có nguy cơ gãy xương mác ngay cả khi chỉ bị chấn động nhẹ.
Triệu chứng gãy xương mác
- Đau nhói tại vị trí gãy: Cơn đau thường xuất hiện ngay lập tức sau chấn thương, dữ dội hơn khi người bệnh cố gắng di chuyển hoặc chống chân xuống đất.
- Sưng nề và bầm tím: Vùng ngoài cẳng chân nhanh chóng sưng to, có thể kèm theo vết bầm tím lan xuống cổ chân hoặc bàn chân.
- Hạn chế vận động: Người bệnh khó hoặc không thể gập – duỗi bàn chân bình thường, cảm giác yếu khi cố gắng đứng hoặc bước đi.
- Biến dạng chi: Nếu gãy kèm di lệch, cẳng chân có thể cong hoặc lệch trục, khiến dáng chân mất cân đối.
- Gãy hở: Trong trường hợp nghiêm trọng, da bị rách, lộ xương ra ngoài, chảy máu nhiều, nguy cơ nhiễm trùng rất cao.
Chẩn đoán gãy xương mác
- Khám lâm sàng
Bác sĩ sẽ quan sát, sờ nắn để xác định vùng đau chói, mức độ sưng nề, biến dạng và khả năng vận động của cổ chân – cẳng chân. Đồng thời, kiểm tra tình trạng lưu thông máu và cảm giác ở bàn chân để phát hiện nguy cơ tổn thương dây thần kinh, mạch máu. - Chẩn đoán hình ảnh
- X-quang: Là phương pháp phổ biến và cơ bản nhất, giúp xác định vị trí, hình thái và mức độ di lệch của đường gãy.
- CT scan: Dùng trong trường hợp nghi ngờ gãy phức tạp, nhiều mảnh, hoặc có liên quan tới khớp cổ chân.
- MRI: Giúp đánh giá các tổn thương phần mềm, dây chằng, sụn khớp đi kèm.
Sơ cứu khi nghi ngờ gãy xương mác
- Cố định chi bị thương bằng nẹp hoặc bất kỳ vật cứng nào, giữ nguyên tư thế hiện tại, không cố gắng xoay hoặc nắn chỉnh xương.
- Chườm lạnh trong 24–48 giờ đầu: Dùng túi đá bọc khăn mỏng, chườm 15–20 phút mỗi lần, giúp giảm sưng và đau.
- Kê cao chân khi nằm hoặc ngồi để giảm tình trạng phù nề.
- Không tự ý tháo giày dép nếu chân sưng nhiều, tránh làm tổn thương thêm.
- Nhanh chóng đưa người bệnh tới cơ sở y tế để được chẩn đoán và xử trí kịp thời.
Phương pháp điều trị
Điều trị bảo tồn (không phẫu thuật)
Áp dụng khi gãy đơn giản, không di lệch hoặc ít di lệch, không kèm tổn thương khớp hoặc dây chằng.
- Bó bột hoặc mang nẹp cố định từ gối đến bàn chân trong 4–6 tuần.
- Theo dõi định kỳ bằng X-quang để đảm bảo xương liền đúng trục.
Điều trị phẫu thuật
Chỉ định khi:
- Gãy di lệch nhiều, mất vững.
- Gãy hở, gãy nhiều mảnh, gãy kèm tổn thương dây chằng hoặc khớp cổ chân.
- Thất bại khi điều trị bảo tồn.
Các kỹ thuật phổ biến:
- Kết hợp xương bằng nẹp vít để cố định chắc chắn.
- Đinh nội tủy giúp giữ thẳng trục xương.
- Khung cố định ngoài trong gãy hở phức tạp để bảo vệ vùng mô mềm.
Gãy xương mác bao lâu thì lành?
Thời gian lành xương mác phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm mức độ gãy, phương pháp điều trị, độ tuổi, tình trạng sức khỏe và khả năng tuân thủ phục hồi chức năng của người bệnh.
- Gãy xương mác đơn giản, không di lệch: Thường liền xương sau khoảng 6–8 tuần nếu được cố định đúng cách và chăm sóc tốt.
- Gãy phức tạp hoặc kèm tổn thương phần mềm, dây chằng: Có thể kéo dài 10–12 tuần hoặc lâu hơn.
- Người lớn tuổi hoặc có bệnh lý loãng xương: Thời gian liền xương thường chậm hơn so với người trẻ khỏe mạnh.
Quá trình hồi phục chức năng sau gãy xương mác
- Giai đoạn bất động (0–4 tuần đầu): Tập co duỗi các ngón chân, vận động nhẹ nhàng khớp gối để duy trì sức cơ và máu lưu thông.
- Giai đoạn chịu lực từng phần (khoảng tuần 4–6): Sử dụng nạng hoặc khung tập đi, dồn dần trọng lượng lên chân bị thương theo hướng dẫn của bác sĩ.
- Giai đoạn vận động toàn phần (sau khi xương liền chắc): Tập tăng sức mạnh cơ bắp chân, khôi phục biên độ vận động khớp cổ chân, dần trở lại sinh hoạt và thể thao.
Biến chứng có thể gặp
- Chậm liền hoặc không liền xương do bất động không đúng hoặc lưu thông máu kém.
- Lệch trục cẳng chân gây ảnh hưởng đến dáng đi lâu dài.
- Tổn thương thần kinh mác chung dẫn đến yếu cơ hoặc tê bì bàn chân.
- Nhiễm trùng xương (viêm tủy xương) – đặc biệt ở gãy hở.
Phòng ngừa gãy xương mác
- Mang giày thể thao hoặc giày bảo hộ phù hợp khi chơi thể thao hoặc làm việc.
- Tập tăng sức mạnh cơ chân và sự linh hoạt của cổ chân.
- Cẩn thận khi tham gia giao thông và tuân thủ quy định an toàn lao động.
- Khám và điều trị loãng xương nếu thuộc nhóm nguy cơ cao.
Kết luận
Gãy xương mác không phải lúc nào cũng nguy hiểm như gãy xương chày, nhưng nếu chủ quan, chấn thương này vẫn có thể gây mất ổn định cổ chân, hạn chế vận động và để lại di chứng lâu dài. Việc chẩn đoán sớm, điều trị đúng phương pháp và phục hồi chức năng hợp lý là yếu tố then chốt để người bệnh nhanh chóng trở lại cuộc sống bình thường.
Phòng khám Xương khớp Cao Khang với đội ngũ bác sĩ chuyên khoa chấn thương chỉnh hình giàu kinh nghiệm, cùng hệ thống thiết bị chẩn đoán – điều trị hiện đại, sẽ đồng hành cùng bạn trong suốt quá trình điều trị và phục hồi sau gãy xương mác, giúp bạn lấy lại khả năng vận động an toàn, vững vàng.
