Trật khớp háng bẩm sinh, hay còn gọi là loạn sản khớp háng bẩm sinh, là một dạng rối loạn phát triển xảy ra ở khớp háng của trẻ sơ sinh. Đây không chỉ là vấn đề về vị trí xương, mà còn liên quan đến cấu trúc hình học và chức năng vận động của cả vùng khớp. Nếu không được phát hiện và can thiệp sớm, tình trạng này có thể để lại hậu quả nặng nề về chức năng vận động, dáng đi và chất lượng sống lâu dài.
Trật khớp háng bẩm sinh là gì?
Khớp háng là điểm nối giữa xương đùi và xương chậu, hoạt động như một “bản lề linh hoạt” giúp chân cử động theo nhiều hướng. Ở trẻ bình thường, phần chỏm xương đùi nằm gọn trong ổ cối của xương chậu. Tuy nhiên, ở những trẻ bị trật khớp háng bẩm sinh, đầu xương đùi có thể nằm lệch khỏi ổ cối, không được giữ chắc chắn trong khớp, hoặc trượt ra ngoài hoàn toàn.
Tình trạng này có thể xảy ra ở một hoặc cả hai bên háng, với mức độ từ nhẹ (ổ cối hơi nông) đến nặng (trật hoàn toàn khớp). Trật khớp háng không gây đau ngay từ đầu, nhưng sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng đi đứng và phát triển vận động sau này nếu không được điều trị.
Nguyên nhân gây trật khớp háng bẩm sinh
Trật khớp háng bẩm sinh không phải lúc nào cũng xác định được nguyên nhân cụ thể, nhưng các yếu tố sau đây được xem là làm tăng nguy cơ mắc bệnh:
- Yếu tố di truyền: Nếu gia đình có người từng bị trật khớp háng bẩm sinh, nguy cơ mắc ở trẻ cao hơn. Đặc biệt là trong các gia đình có tiền sử con đầu mắc bệnh.
- Ngôi thai ngược: Trẻ nằm trong tư thế ngược (mông quay xuống dưới) khi còn trong bụng mẹ sẽ có nguy cơ cao bị loạn sản khớp háng do áp lực bất thường lên khớp này.
- Thiếu nước ối: Khi lượng nước ối quá ít, không gian vận động trong tử cung bị hạn chế, từ đó ảnh hưởng đến sự phát triển tự nhiên của khớp háng.
- Giới tính nữ: Trẻ gái có nguy cơ mắc cao gấp 4–6 lần so với trẻ trai, được cho là do ảnh hưởng của nội tiết tố estrogen từ mẹ làm dây chằng lỏng lẻo hơn.
- Bế – quấn tã sai cách: Một số thói quen bế trẻ ép khép chân quá chặt hoặc quấn tã cứng theo kiểu truyền thống có thể khiến khớp háng không phát triển đúng cách.
Dấu hiệu nhận biết trật khớp háng bẩm sinh
Phát hiện sớm là yếu tố then chốt giúp điều trị hiệu quả. Tuy nhiên, các dấu hiệu thường rất kín đáo, đòi hỏi cha mẹ phải đặc biệt lưu ý:
- Chênh lệch độ dài chân: Một chân có thể ngắn hơn chân còn lại khi đặt trẻ nằm ngửa.
- Nếp gấp đùi – mông không đều: Quan sát ở mặt sau đùi, nếu nếp gấp hai bên không đối xứng, cần lưu ý.
- Khó dang rộng chân: Khi thử dang hai chân trẻ (dạng háng), một bên có thể bị hạn chế, không mở ra được như bên còn lại.
- Nghe tiếng lạo xạo khi cử động háng: Dấu hiệu này cần bác sĩ kiểm tra chuyên sâu, thường xuất hiện khi có sự trượt ra – vào bất thường của chỏm xương đùi.
- Dáng đi khập khiễng khi trẻ tập đi: Trẻ có thể nghiêng người sang một bên, đi không vững hoặc chậm biết đi.
Biến chứng nếu không điều trị sớm
Trật khớp háng bẩm sinh không gây nguy hiểm ngay lập tức, nhưng để lại hậu quả lâu dài nếu không được can thiệp:
- Khập khiễng vĩnh viễn: Trẻ có thể mất khả năng đi lại bình thường, phải nẹp, nạng hoặc thậm chí phẫu thuật khi trưởng thành.
- Thoái hóa khớp sớm: Cấu trúc khớp bất thường sẽ khiến phần sụn bị mài mòn nhanh chóng, dẫn đến viêm – đau và thoái hóa từ tuổi thanh niên.
- Lệch trục cột sống và chi dưới: Gây vẹo cột sống, lệch vai, lệch hông, ảnh hưởng thẩm mỹ và thể lực.
- Ảnh hưởng tâm lý – xã hội: Những di chứng này khiến trẻ thiếu tự tin, khó hòa nhập, giảm chất lượng sống tổng thể.
Chẩn đoán trật khớp háng bẩm sinh
Chẩn đoán càng sớm thì khả năng điều trị thành công càng cao, lý tưởng là trước 6 tháng tuổi. Các phương pháp thường dùng gồm:
- Khám sàng lọc sơ sinh: Áp dụng test Ortolani và Barlow để phát hiện dấu hiệu bất thường.
- Siêu âm khớp háng: Phù hợp cho trẻ dưới 6 tháng tuổi, giúp đánh giá vị trí và độ sâu ổ cối.
- Chụp X-quang: Thường được thực hiện khi trẻ trên 4–6 tháng tuổi do lúc này xương bắt đầu cốt hóa rõ hơn.
Phương pháp điều trị trật khớp háng bẩm sinh
Đối với trẻ dưới 6 tháng tuổi
Đeo đai Pavlik: Đây là phương pháp điều trị phổ biến nhất. Đai giữ khớp háng trong tư thế dạng liên tục, giúp chỏm xương đùi tự đưa về ổ cối và phát triển bình thường. Thời gian đeo kéo dài vài tuần đến vài tháng.
Trẻ từ 6–18 tháng
Nắn kín dưới gây mê: Bác sĩ sẽ đưa chỏm xương đùi về đúng vị trí mà không cần phẫu thuật, sau đó bó bột hông – chân trong 3–4 tháng.
Trẻ trên 18 tháng hoặc điều trị bảo tồn thất bại
Phẫu thuật tái tạo khớp háng: Bao gồm cắt xương, mở khớp, làm sâu ổ cối… để đưa khớp về vị trí ổn định, giảm nguy cơ thoái hóa về sau.
Theo dõi và phục hồi sau điều trị
Theo dõi và phục hồi sau điều trị là bước quan trọng nhằm duy trì hiệu quả điều trị và giúp khớp háng phát triển ổn định về lâu dài:
- Tái khám định kỳ: Theo dõi hình ảnh học để đánh giá mức độ cải thiện.
- Vật lý trị liệu phục hồi chức năng: Giúp tăng cường cơ – khớp, phục hồi biên độ vận động sau thời gian bó bột.
- Chăm sóc dinh dưỡng: Bổ sung canxi, vitamin D, collagen và omega-3 giúp củng cố xương – sụn và tăng tốc quá trình lành thương.
- Theo dõi dáng đi: Giai đoạn trẻ bắt đầu tập đi rất quan trọng để kiểm tra hiệu quả điều trị.
Trật khớp háng bẩm sinh có chữa khỏi hoàn toàn không?
Câu trả lời là CÓ, nếu được phát hiện và điều trị trước 6 tháng tuổi, tỷ lệ hồi phục gần như tuyệt đối. Tuy nhiên, hiệu quả điều trị sẽ giảm dần theo độ tuổi phát hiện. Những trường hợp chẩn đoán trễ thường phải can thiệp sâu hơn và có nguy cơ để lại di chứng.
Do đó, việc sàng lọc khớp háng sau sinh và khám định kỳ trong 6 tháng đầu đời là cực kỳ quan trọng để bảo vệ vận động lâu dài cho trẻ.
Giải đáp thắc mắc (FAQ)
1. Trật khớp háng bẩm sinh phát hiện bằng cách nào?
Thông qua khám sàng lọc sau sinh, siêu âm hoặc chụp X-quang tùy vào độ tuổi của trẻ.
2. Có cần phẫu thuật tất cả các trường hợp không?
Không. Đa số trẻ được phát hiện sớm có thể điều trị hiệu quả bằng đai Pavlik hoặc nắn kín mà không cần phẫu thuật.
3. Trẻ bị trật khớp háng bẩm sinh có thể vận động bình thường sau điều trị?
Có. Nếu can thiệp đúng thời điểm và phục hồi chức năng tốt, trẻ có thể đi đứng, vận động, chơi thể thao như những trẻ khỏe mạnh khác.
4. Nên đưa trẻ đi kiểm tra khớp háng khi nào?
Nên khám ngay trong những tuần đầu sau sinh, đặc biệt nếu có yếu tố nguy cơ như ngôi thai ngược, gia đình có người mắc bệnh, trẻ gái hoặc sinh non.
Nếu bạn có con nhỏ hoặc đang mang thai, đừng bỏ qua các mốc khám quan trọng và sàng lọc khớp háng định kỳ. Việc phát hiện sớm và điều trị đúng sẽ giúp trẻ phát triển khỏe mạnh, tránh những di chứng suốt đời.
