Bong gân là một trong những chấn thương cơ – xương – khớp thường gặp nhất trong đời sống hàng ngày. Dù có vẻ đơn giản và không quá nguy hiểm, nhưng nếu không được nhận biết và điều trị đúng cách, bong gân có thể để lại những di chứng lâu dài, ảnh hưởng đến khả năng vận động và chất lượng sống của người bệnh. Vậy bong gân là gì, nguyên nhân nào dẫn đến tình trạng này và cách xử lý ra sao để hồi phục nhanh chóng, an toàn? Hãy cùng tìm hiểu qua bài viết chi tiết dưới đây.
Bong gân là gì? Các vị trí dễ bị bong gân nhất
Bong gân là tình trạng tổn thương dây chằng – cấu trúc sợi chắc khỏe có nhiệm vụ kết nối và giữ vững các xương trong khớp. Khi chịu một lực tác động quá mạnh, đột ngột hoặc sai tư thế, dây chằng có thể bị căng quá mức, rách một phần hoặc thậm chí đứt hoàn toàn, dẫn đến hiện tượng bong gân.
Các vị trí thường bị bong gân:
Tình trạng bong gân có thể xảy ra ở nhiều vị trí khác nhau trên cơ thể, nhưng phổ biến nhất là:
- Bong gân cổ chân: Là khu vực dễ bị tổn thương nhất, đặc biệt khi trẹo chân, bước hụt hoặc chơi các môn thể thao như bóng đá, chạy bộ.
- Bong gân đầu gối: Thường bị bong gân khi có sự xoay vặn đột ngột hoặc té ngã khi chơi bóng rổ, cầu lông…
- Bong gân cổ tay và ngón tay: Dễ xảy ra khi té chống tay hoặc trong các động tác vận động mạnh, linh hoạt như chơi tennis, bóng bàn.
- Bong gân vai: Bị ảnh hưởng trong trường hợp ngã chống tay, chấn thương thể thao hoặc khuân vác sai tư thế.
Ở các vị trí này, bong gân không chỉ gây đau tức thời mà còn ảnh hưởng đến chức năng vận động nếu không điều trị đúng cách.
Nguyên nhân gây bong gân
Bong gân xảy ra khi có một lực tác động mạnh khiến khớp bị kéo giãn hoặc lệch khỏi vị trí bình thường, làm dây chằng bị quá tải. Một số nguyên nhân thường gặp bao gồm:
- Chấn thương khi chơi thể thao: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất, thường gặp trong các môn đòi hỏi vận động mạnh, di chuyển nhanh hoặc thay đổi hướng đột ngột.
- Té ngã hoặc tai nạn sinh hoạt: Trượt chân, bước hụt bậc cầu thang hoặc té ngã trên nền trơn có thể khiến khớp chịu lực bất thường.
- Vận động sai tư thế hoặc quá sức: Mang vác vật nặng, cúi người đột ngột hoặc lặp lại động tác sai trong thời gian dài.
- Tai nạn lao động, tai nạn giao thông: Những cú va đập mạnh có thể dẫn đến bong gân ở nhiều vị trí trên cơ thể.
Triệu chứng bong gân điển hình
Triệu chứng của bong gân phụ thuộc vào mức độ tổn thương của dây chằng, tuy nhiên có một số biểu hiện phổ biến dễ nhận biết:
- Đau nhức tại khớp: Người bệnh thường cảm thấy đau ngay sau chấn thương, mức độ có thể tăng lên khi cố gắng cử động hoặc đứng đè lên vùng bị thương.
- Sưng nề và bầm tím: Do mạch máu nhỏ bị tổn thương, vùng bong gân có thể sưng lên và đổi màu sau vài giờ.
- Hạn chế vận động: Khớp trở nên cứng, khó cử động linh hoạt như bình thường, đôi khi hoàn toàn không thể di chuyển.
- Có thể nghe tiếng “rắc” hoặc cảm giác lỏng lẻo ở khớp: Đây là dấu hiệu cho thấy tổn thương nặng hơn, có thể là rách hoặc đứt dây chằng.
Nếu không được xử lý kịp thời, những triệu chứng này có thể kéo dài, gây đau mạn tính hoặc yếu khớp sau này.
Phân loại các mức độ bong gân
Bong gân được chia thành 3 mức độ dựa trên mức độ tổn thương của dây chằng:
- Bong gân độ 1 (nhẹ): Dây chằng chỉ bị giãn nhẹ, không rách. Khớp vẫn ổn định, đau và sưng ở mức nhẹ.
- Bong gân độ 2 (trung bình): Dây chằng bị rách một phần. Khớp yếu đi, sưng nề rõ rệt, đi lại khó khăn hơn.
- Bong gân độ 3 (nặng): Dây chằng bị đứt hoàn toàn. Khớp mất vững, đau dữ dội, không thể vận động được, có thể cần phẫu thuật.
Việc xác định đúng mức độ bong gân sẽ giúp lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp, tránh để lại di chứng lâu dài.
Cách xử lý bong gân tại nhà đúng cách (nguyên tắc R.I.C.E)
Ngay khi gặp phải bong gân, xử lý sớm và đúng cách là điều vô cùng quan trọng. Người bệnh nên áp dụng nguyên tắc R.I.C.E sau:
- Rest (Nghỉ ngơi): Tránh vận động khớp bị tổn thương để không làm tổn thương nặng thêm.
- Ice (Chườm lạnh): Dùng túi đá bọc trong khăn sạch, chườm vào vùng sưng trong 15–20 phút mỗi 2–3 giờ, đặc biệt trong 48 giờ đầu sau chấn thương.
- Compression (Băng ép): Băng thun cố định khớp để giảm sưng và hỗ trợ ổn định, tránh quấn quá chặt gây tê hoặc tím tái.
- Elevation (Kê cao): Kê cao chân tay bị bong gân trên mặt phẳng ngang tim để hạn chế tụ dịch, giúp giảm sưng nhanh hơn.
Lưu ý: Không nên xoa bóp, chườm nóng hoặc vận động sớm khi chưa có chỉ định y tế vì có thể làm tình trạng trầm trọng hơn.
Khi nào cần đi khám bác sĩ?
Không phải tất cả các trường hợp bong gân đều có thể tự xử lý tại nhà. Người bệnh nên đến cơ sở y tế khi:
- Đau nhiều, kéo dài không giảm sau 48 giờ.
- Không thể chịu lực lên chân tay bị tổn thương.
- Khớp sưng lớn, biến dạng hoặc có dấu hiệu lỏng lẻo bất thường.
- Có tiền sử bong gân nhiều lần, hoặc cảm giác khớp yếu, mất vững.
- Vùng tổn thương gần xương lớn như đầu gối, cổ chân – có nguy cơ kèm theo tổn thương xương hoặc sụn khớp.
Các phương pháp điều trị bong gân
Tùy theo mức độ tổn thương, bác sĩ sẽ chỉ định một hoặc kết hợp các phương pháp điều trị sau:
- Dùng thuốc giảm đau, kháng viêm không steroid (NSAIDs): Giúp kiểm soát sưng đau hiệu quả trong giai đoạn cấp tính.
- Băng nẹp hoặc bó bột: Cố định khớp trong thời gian ngắn để dây chằng phục hồi tốt hơn.
- Vật lý trị liệu – phục hồi chức năng: Bao gồm chườm nóng – lạnh, điện xung, siêu âm trị liệu và các bài tập phục hồi độ linh hoạt, sức mạnh cho khớp.
- Phẫu thuật tái tạo dây chằng: Áp dụng với trường hợp đứt hoàn toàn dây chằng, hoặc điều trị bảo tồn không hiệu quả.
Quá trình điều trị cần được theo dõi chặt chẽ, tránh vận động lại quá sớm gây tái phát hoặc tổn thương nặng hơn.
Bong gân bao lâu thì khỏi?
Thời gian hồi phục phụ thuộc vào mức độ bong gân và khả năng tuân thủ điều trị:
- Bong gân nhẹ: Thường hồi phục sau 5–10 ngày nếu nghỉ ngơi và chăm sóc đúng cách.
- Bong gân vừa: Có thể cần từ 2–4 tuần để hồi phục hoàn toàn.
- Bong gân nặng: Mất 6–12 tuần hoặc lâu hơn nếu có phẫu thuật. Sau đó cần thêm thời gian tập phục hồi để khớp trở lại bình thường.
Việc nóng vội tập luyện trở lại khi chưa hồi phục hoàn toàn có thể gây tổn thương lặp lại và kéo dài thời gian điều trị.
Cách phòng ngừa bong gân
Bong gân là chấn thương có thể phòng tránh nếu biết chăm sóc và rèn luyện đúng cách:
- Khởi động kỹ lưỡng trước khi chơi thể thao hoặc vận động mạnh.
- Tập luyện phù hợp thể trạng, không cố gắng quá sức.
- Mang giày đúng kích cỡ, hỗ trợ cổ chân tốt, đặc biệt khi chạy nhảy.
- Tăng cường sức mạnh cơ và dây chằng bằng các bài tập chuyên biệt cho khớp.
- Đi lại cẩn thận, quan sát bề mặt sàn và không gian di chuyển.
Kết luận
Bong gân không phải là chấn thương hiếm gặp, nhưng nếu được xử lý kịp thời và đúng cách, người bệnh có thể hồi phục hoàn toàn mà không để lại biến chứng. Ngược lại, việc chủ quan, điều trị sai hoặc tái phát nhiều lần sẽ ảnh hưởng đến khả năng vận động lâu dài.
Nếu bạn gặp chấn thương khớp hoặc nghi ngờ bong gân, đừng ngần ngại đến gặp bác sĩ chuyên khoa cơ – xương – khớp tại Phòng khám Cao Khang để được thăm khám và hướng dẫn điều trị phù hợp.
