Khớp vai là bộ phận có biên độ chuyển động lớn nhất trong cơ thể, cho phép cánh tay thực hiện nhiều động tác phức tạp như xoay, vươn, nâng, hạ… Tuy nhiên, chính sự linh hoạt này lại khiến khớp vai dễ bị tổn thương và thoái hóa theo thời gian. Thoái hóa khớp vai không chỉ gây đau đớn mà còn ảnh hưởng nặng nề đến sinh hoạt, công việc và chất lượng sống nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời.
Cấu trúc khớp vai và vai trò vận động
Khớp vai gồm 4 khớp chính, trong đó hai khớp quan trọng nhất là:
Khớp cùng – đòn (Acromioclavicular – AC): Nằm giữa xương đòn và xương mỏm cùng của bả vai, khớp này có vai trò trong việc ổn định vai khi giơ tay và chịu lực từ cánh tay.
Khớp ổ chảo – cánh tay (Glenohumeral): Là khớp chính cho phép tay chuyển động với biên độ rộng – xoay tròn, đưa ra phía trước, phía sau hoặc sang ngang.
Khớp vai còn được hỗ trợ bởi các cơ, gân và dây chằng, trong đó các cơ chóp xoay có vai trò then chốt trong việc giữ vững và điều khiển vận động vai. Chính vì cấu trúc phức tạp, khớp vai dễ bị tổn thương hơn những khớp khác nếu hoạt động sai tư thế, bị chấn thương hoặc lão hóa theo thời gian.
Nguyên nhân gây thoái hóa khớp vai
Thoái hóa khớp vai là kết quả của quá trình bào mòn sụn khớp, giảm dịch khớp và tổn thương cấu trúc khớp vai, do nhiều yếu tố thúc đẩy:
1. Nguyên nhân ngoại sinh (tác động bên ngoài):
Chấn thương hoặc tai nạn: Té ngã, va đập mạnh vào vai hoặc chấn thương thể thao có thể làm hư hại sụn khớp, gây viêm và dẫn đến thoái hóa mạn tính.
Làm việc nặng, sai tư thế: Thường xuyên mang vác vật nặng, nâng tay quá đầu (như trong xây dựng, cử tạ, sơn trần nhà…) tạo áp lực liên tục lên khớp vai.
Thói quen vận động sai: Ngồi cong lưng, ngủ nghiêng về một bên quá lâu, không vận động làm giảm lưu thông máu ở vùng khớp vai.
2. Nguyên nhân nội sinh (yếu tố bên trong):
Tuổi tác: Từ sau tuổi 50, sụn khớp dần mỏng đi, khả năng tái tạo sụn giảm, dịch khớp ít hơn, dẫn đến ma sát tăng lên mỗi khi vận động.
Di truyền: Gia đình có người bị viêm khớp, thoái hóa khớp thì người thân cũng có nguy cơ cao hơn.
Giới tính: Phụ nữ, đặc biệt sau mãn kinh, do suy giảm estrogen – một hormone giúp bảo vệ sụn khớp, dễ bị thoái hóa hơn nam giới.
Bệnh lý khác: Viêm khớp dạng thấp, gout, rối loạn chuyển hóa, nhiễm trùng khớp có thể làm tổn thương màng hoạt dịch, gây viêm và thoái hóa.
Béo phì: Làm tăng áp lực lên hệ xương khớp nói chung, đồng thời thúc đẩy phản ứng viêm mạn tính trong cơ thể.
Triệu chứng điển hình của thoái hóa khớp vai
Người bệnh thoái hóa khớp vai thường gặp các biểu hiện sau, với mức độ tăng dần theo thời gian:
Đau vai: Cơn đau có thể âm ỉ hoặc dữ dội, xuất hiện khi vận động, mang vác, hoặc thậm chí khi nghỉ ngơi. Đau thường lan ra cổ, cánh tay, bả vai và tăng lên khi giơ tay quá đầu.
Cứng vai vào buổi sáng: Cảm giác cứng, khó vận động khi mới thức dậy hoặc sau khi giữ nguyên tư thế trong thời gian dài. Sau vài phút vận động nhẹ, tình trạng này có thể cải thiện phần nào.
Tiếng lạo xạo khi xoay vai: Do sụn bị bào mòn, dịch khớp giảm nên các đầu xương ma sát trực tiếp với nhau, tạo ra âm thanh bất thường khi vận động.
Yếu cơ vùng vai: Người bệnh cảm thấy khó khăn khi nâng tay, giơ tay hoặc cầm nắm đồ vật. Về lâu dài, cơ vùng vai có thể bị teo nếu không vận động thường xuyên.
Sưng, nóng, đỏ vùng khớp vai: Là dấu hiệu của phản ứng viêm. Trong những đợt cấp, người bệnh có thể sốt nhẹ, mệt mỏi.
Biến chứng nếu không điều trị kịp thời
Thoái hóa khớp vai kéo dài không điều trị đúng cách có thể dẫn đến:
Phá hủy sụn khớp: Khi lớp sụn mất hoàn toàn, các đầu xương chạm trực tiếp vào nhau, gây đau dữ dội và biến dạng khớp.
Hình thành gai xương: Cơ thể phản ứng bằng cách tạo gai xương để “bù đắp” sụn bị mất, nhưng vô tình làm hạn chế vận động, chèn ép dây thần kinh.
Teo cơ vĩnh viễn: Khi vai không còn khả năng vận động, các cơ không được sử dụng sẽ dần teo nhỏ, mất sức mạnh và không thể hồi phục.
Khối u lành tính ở xương: Là kết quả của sự thay đổi mô xương bất thường, gây sưng đau kéo dài.
Ảnh hưởng đến tâm lý và giấc ngủ: Đau vai kéo dài khiến người bệnh khó ngủ, dẫn đến mệt mỏi, stress, trầm cảm.
Chẩn đoán thoái hóa khớp vai
Việc chẩn đoán chính xác giúp đưa ra phác đồ điều trị phù hợp. Bác sĩ sẽ tiến hành:
Hỏi bệnh sử: Bao gồm thời điểm bắt đầu đau, đặc điểm cơn đau, nghề nghiệp, thói quen sinh hoạt, có chấn thương trước đó không.
Thăm khám thực thể: Kiểm tra mức độ đau, sự hạn chế vận động, yếu cơ, và âm thanh bất thường khi xoay vai.
Chụp X-quang: Giúp phát hiện hẹp khe khớp, gai xương, mất lớp sụn khớp.
MRI hoặc CT scan: Đánh giá chi tiết hơn về mô mềm, cơ, dây chằng, bao khớp.
Xét nghiệm máu: Tầm soát các bệnh lý viêm khớp tự miễn như viêm khớp dạng thấp, gout.
Phác đồ điều trị thoái hóa khớp vai
Việc điều trị thoái hóa khớp vai cần được cá nhân hóa theo mức độ tổn thương và tình trạng sức khỏe tổng thể của mỗi người bệnh. Tùy thuộc vào giai đoạn bệnh và đáp ứng điều trị, bác sĩ sẽ kết hợp nhiều phương pháp nhằm kiểm soát cơn đau, cải thiện vận động và hạn chế tiến triển của bệnh.
1. Điều trị nội khoa
Thuốc giảm đau, kháng viêm: NSAIDs như ibuprofen, diclofenac được dùng trong giai đoạn đau cấp.
Tiêm nội khớp corticosteroid: Giúp giảm nhanh viêm và đau trong thời gian ngắn, nhưng không nên lạm dụng.
Tiêm acid hyaluronic: Làm tăng độ trơn cho khớp, giảm ma sát và hỗ trợ phục hồi chức năng.
2. Vật lý trị liệu
Bao gồm các bài tập co giãn nhẹ nhàng, kéo giãn khớp, sử dụng dụng cụ hỗ trợ (dây tập, tạ tay nhỏ…).
Liệu pháp nhiệt (chườm nóng/lạnh), siêu âm trị liệu, điện xung giúp giảm viêm, tăng tuần hoàn máu và phục hồi mô mềm.
3. Phẫu thuật
Áp dụng khi bệnh tiến triển nặng, các phương pháp bảo tồn không còn hiệu quả:
Thay khớp vai toàn phần hoặc bán phần.
Cắt bỏ gai xương, tái tạo sụn khớp.
Phẫu thuật nội soi khớp vai loại bỏ tổn thương phần mềm, xử lý tổn thương cơ chóp xoay.
4. Hỗ trợ điều trị
Chế độ ăn uống: Bổ sung canxi, omega-3, vitamin D, tránh thực phẩm gây viêm như đường, mỡ, thịt đỏ.
Thực phẩm chức năng: Glucosamine, Chondroitin giúp làm chậm quá trình thoái hóa và cải thiện triệu chứng.
Trị liệu thần kinh cột sống (Chiropractic): Nắn chỉnh khớp sai lệch, giảm đau và tăng cường vận động.
Phòng ngừa thoái hóa khớp vai hiệu quả
Thoái hóa khớp vai là một quá trình diễn tiến âm thầm theo thời gian, nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa hoặc làm chậm lại nếu người bệnh có lối sống khoa học và biết cách bảo vệ khớp vai đúng cách.
Tư thế sinh hoạt đúng: Không ngồi gập người, không nằm nghiêng lâu bên đau.
Không mang vác vật nặng trên vai.
Duy trì cân nặng ổn định.
Tập luyện khớp vai định kỳ: Bài tập nhẹ, đều đặn giúp duy trì độ linh hoạt và sức bền cho khớp.
Khám sức khỏe xương khớp định kỳ, đặc biệt với người trên 40 tuổi hoặc có tiền sử bệnh khớp.
Lưu ý trong quá trình điều trị
Quá trình điều trị thoái hóa khớp vai không chỉ dừng lại ở việc uống thuốc hay phẫu thuật. Sự tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ, kết hợp với thói quen sinh hoạt lành mạnh, sẽ góp phần quyết định hiệu quả phục hồi của người bệnh. Dưới đây là những lưu ý quan trọng cần ghi nhớ trong quá trình điều trị và phục hồi chức năng khớp vai.
Không tự ý dùng thuốc giảm đau liên tục.
Không cố gắng vận động mạnh trong lúc vai đang viêm đau.
Phẫu thuật cần được cân nhắc kỹ càng, có chỉ định rõ ràng.
Nên duy trì thói quen luyện tập sau khi điều trị để ngăn tái phát.
Kết luận
Thoái hóa khớp vai là tình trạng tiến triển chậm nhưng có thể để lại hậu quả nghiêm trọng nếu người bệnh chủ quan. Việc hiểu rõ nguyên nhân, nhận biết sớm các triệu chứng và điều trị đúng cách sẽ giúp kiểm soát bệnh hiệu quả, duy trì chức năng vận động và chất lượng sống. Tại Phòng khám xương khớp Cao Khang, chúng tôi có đầy đủ trang thiết bị chẩn đoán hiện đại và đội ngũ bác sĩ chuyên khoa giúp bạn đánh giá chính xác tình trạng khớp vai và đưa ra phương pháp điều trị phù hợp nhất.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Đau vai kéo dài có phải dấu hiệu thoái hóa không?
Đau vai kéo dài trên 2 tuần, đặc biệt khi kèm theo cứng khớp, yếu cơ có thể là dấu hiệu sớm của thoái hóa khớp vai và nên đi khám chuyên khoa.
2. Tôi có cần phẫu thuật không nếu bị thoái hóa khớp vai?
Phẫu thuật chỉ cần thiết khi các phương pháp điều trị bảo tồn không còn hiệu quả, chức năng vai suy giảm rõ rệt hoặc biến dạng khớp nghiêm trọng.
3. Có nên tập thể dục khi bị thoái hóa khớp vai?
Có, nhưng cần chọn bài tập phù hợp, không gây đau và nên tập dưới sự hướng dẫn của chuyên viên vật lý trị liệu.
4. Thực phẩm chức năng có thay thế được thuốc điều trị không?
Không. Thực phẩm chức năng chỉ có tác dụng hỗ trợ. Việc điều trị vẫn cần tuân theo chỉ định bác sĩ.
