Trong kho tàng dược liệu Việt Nam, tục đoạn là một vị thuốc quen thuộc, được sử dụng hàng ngàn năm trong y học cổ truyền để điều trị các vấn đề về xương khớp. Không chỉ là “bí quyết” của nhiều thế hệ lương y, tục đoạn còn được khoa học hiện đại nghiên cứu và ghi nhận nhiều tác dụng nổi bật đối với sức khỏe xương khớp. Vậy cây tục đoạn là gì, có những công dụng nào và dùng như thế nào cho hiệu quả? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết qua bài viết dưới đây.
Cây tục đoạn là cây gì?
Tên gọi và phân loại
- Tên khoa học: Dipsacus japonicus Miq., thuộc họ Tục đoạn (Dipsacaceae).
- Tên thường gọi: Tục đoạn, tục đoạn căn, đoạn trường thảo.
- Tên dân gian: Ngoài tục đoạn, một số nơi còn gọi là củ tục đoạn, cây đoạn trường.
Đặc điểm nhận dạng
Cây tục đoạn là loại thân thảo sống lâu năm, cao khoảng 1–2 mét, thân có rãnh dọc, mang lông cứng hoặc gai nhỏ. Lá cây mọc đối, hình mác, dài, có gân rõ, mép lá có răng cưa thưa, bề mặt phủ lông mịn. Hoa tục đoạn mọc thành cụm hình cầu ở đầu cành, màu tím nhạt hoặc trắng, nhụy hoa nhỏ. Quả tục đoạn hình trứng, chứa nhiều hạt nhỏ.
Đặc biệt, phần rễ là bộ phận được dùng làm thuốc, có màu vàng nâu, hình trụ hoặc hơi cong, chắc, nhiều xơ, mùi thơm nhẹ, vị đắng – đây là dấu hiệu đặc trưng để nhận biết tục đoạn thật.
Thành phần hóa học của cây tục đoạn
Rễ tục đoạn chứa nhiều hoạt chất sinh học có lợi cho sức khỏe, nổi bật nhất là:
- Saponin triterpenoid: Có tác dụng chống viêm, bảo vệ tế bào xương, giúp giảm đau và sưng tấy ở khớp.
- Iridoid glycoside: Hỗ trợ quá trình tạo xương, tăng hoạt động tế bào tạo xương, giúp vết gãy mau liền.
- Alkaloid: Tác động lên thần kinh, giảm đau, hỗ trợ lưu thông máu.
- Tanin và tinh dầu: Kháng khuẩn, chống oxy hóa, bảo vệ mô liên kết và xương khớp.
Một số nghiên cứu hiện đại cho thấy, dịch chiết tục đoạn có khả năng kích thích sản sinh collagen, thúc đẩy sửa chữa tổn thương ở sụn và mô mềm quanh khớp.
Tác dụng của cây tục đoạn
Theo y học cổ truyền
- Vị đắng, cay, tính ấm, quy kinh Can và Thận.
- Tác dụng: Bổ can thận, mạnh gân cốt, hoạt huyết chỉ thống (làm mạnh xương khớp, bổ sung năng lượng cho thận, thúc đẩy tuần hoàn máu và giảm đau).
Tục đoạn được đánh giá là vị thuốc đầu bảng trong các bài thuốc bổ gân xương, chuyên dùng cho các trường hợp xương yếu, gãy xương, đau nhức khớp, người cao tuổi bị thoái hóa.
Theo nghiên cứu hiện đại
- Kích thích tạo xương: Tăng cường hoạt động của các tế bào tạo xương, thúc đẩy quá trình lành xương sau chấn thương.
- Giảm đau, giảm viêm: Có tác dụng chống viêm tự nhiên, hỗ trợ điều trị các bệnh viêm khớp, đau nhức do thoái hóa.
- Bảo vệ sụn khớp: Giảm nguy cơ thoái hóa, hỗ trợ phục hồi mô sụn, tăng tính dẻo dai cho hệ vận động.
- Cải thiện lưu thông máu: Thúc đẩy máu đến nuôi dưỡng các mô bị tổn thương, giúp hồi phục nhanh hơn.
Cây tục đoạn chữa bệnh gì?
Gãy xương, tổn thương xương khớp
Tục đoạn là thành phần chủ lực trong các bài thuốc hỗ trợ liền xương sau gãy, sau chấn thương. Vị thuốc này giúp rút ngắn thời gian hồi phục, giảm đau, giảm sưng tấy, tăng sức mạnh cho gân xương. Thường phối hợp với đỗ trọng, ngưu tất, cẩu tích để nâng cao hiệu quả chữa trị.
Đau lưng, thoái hóa khớp, viêm khớp
Người lớn tuổi, người lao động nặng thường bị đau lưng, nhức mỏi gối, thoái hóa cột sống – đây là đối tượng phù hợp dùng tục đoạn. Dược tính của cây giúp giảm các cơn đau mãn tính, tăng vận động khớp, làm chậm quá trình thoái hóa tự nhiên của xương khớp.
Kinh nguyệt không đều, đau bụng kinh
Do có tác dụng hoạt huyết, tục đoạn còn được dùng cho phụ nữ kinh nguyệt không đều, đau bụng kinh kéo dài. Vị thuốc này giúp điều hòa khí huyết, giảm đau bụng kinh, hỗ trợ ổn định nội tiết.
Suy nhược, yếu gân cốt, mỏi lưng gối
Tục đoạn giúp bồi bổ cơ thể cho người suy nhược, người mới ốm dậy, thường xuyên đau lưng, mỏi gối, yếu tứ chi do lão hóa hoặc thiếu hụt dưỡng chất.
Cách dùng cây tục đoạn trong điều trị
Sắc uống
- Liều dùng: 10–15g tục đoạn khô/ngày, sắc với 400ml nước, đun cạn còn 150ml, chia uống 2 lần/ngày.
- Cách dùng: Có thể kết hợp với các vị thuốc bổ khác như đỗ trọng, cẩu tích, thục địa để tăng hiệu quả chữa bệnh xương khớp.
- Lưu ý: Dùng liên tục 2–4 tuần theo chỉ định thầy thuốc.
Ngâm rượu
- Chuẩn bị: 500g tục đoạn khô ngâm với 3 lít rượu trắng 40°, có thể thêm đỗ trọng, ba kích, cẩu tích để tăng tác dụng.
- Thời gian ngâm: Tối thiểu 30 ngày, càng lâu càng tốt.
- Cách dùng: Uống 1–2 chén nhỏ/ngày, giúp bổ thận, mạnh xương, giảm đau mỏi lưng gối, hỗ trợ phục hồi sau chấn thương.
Lưu ý: Không dùng cho người huyết áp cao, người bệnh gan, dạ dày yếu.
Bài thuốc kết hợp thường dùng
- Bài 1: Tục đoạn 12g, đỗ trọng 12g, ngưu tất 12g, cẩu tích 12g, sắc uống hàng ngày trị đau lưng, mỏi gối, gãy xương lâu liền.
- Bài 2: Tục đoạn 10g, cẩu tích 10g, thục địa 15g, đan sâm 8g, sắc uống hỗ trợ thoái hóa cột sống, đau khớp gối.
- Bài 3: Tục đoạn 10g, ích mẫu 12g, ngải cứu 10g, sắc uống giúp điều hòa kinh nguyệt, giảm đau bụng kinh.
Lưu ý khi sử dụng cây tục đoạn
- Không dùng cho người âm hư nội nhiệt: Người hay nóng trong, miệng khô, táo bón không nên dùng tục đoạn vì có thể làm bệnh nặng hơn.
- Phụ nữ mang thai: Tuyệt đối không tự ý sử dụng tục đoạn khi chưa có chỉ định của bác sĩ vì có thể ảnh hưởng đến thai nhi.
- Không lạm dụng: Sử dụng đúng liều lượng (không quá 30g/ngày). Dùng kéo dài nên tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa.
- Tương tác thuốc: Khi đang dùng thuốc Tây y, đặc biệt là thuốc điều trị đông máu, cần hỏi ý kiến chuyên gia trước khi dùng cây tục đoạn.
Kết luận
Cây tục đoạn là vị thuốc quý, mang lại nhiều lợi ích cho người mắc các bệnh lý về xương khớp như: gãy xương, đau lưng, thoái hóa cột sống, viêm khớp… Nhờ tác dụng bổ thận, mạnh gân cốt, giảm đau, giúp xương mau liền, tục đoạn ngày càng được ứng dụng rộng rãi trong các bài thuốc hỗ trợ điều trị bệnh xương khớp. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn và hiệu quả, người dùng nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc thầy thuốc y học cổ truyền trước khi sử dụng.
