Thoát vị đĩa đệm chèn dây thần kinh là một trong những bệnh lý phổ biến và gây nhiều ảnh hưởng nhất tới hệ vận động của con người, đặc biệt ở lứa tuổi lao động và người lớn tuổi. Bệnh xảy ra khi nhân nhầy của đĩa đệm thoát ra khỏi vị trí bình thường, chèn ép vào các rễ thần kinh cạnh cột sống. Sự chèn ép này không chỉ gây đau đớn mà còn làm giảm chất lượng cuộc sống, ảnh hưởng đến khả năng vận động, sinh hoạt hàng ngày.
Việc phát hiện sớm và điều trị đúng cách đóng vai trò quan trọng giúp bệnh nhân phục hồi chức năng và ngăn ngừa biến chứng nguy hiểm.
Cấu tạo đĩa đệm, dây thần kinh cột sống và cơ chế chèn ép
Đĩa đệm nằm giữa hai thân đốt sống, đóng vai trò như bộ phận “giảm xóc”, hấp thu lực tác động và giúp cột sống vận động linh hoạt. Đĩa đệm gồm nhân nhầy ở trung tâm và bao xơ bên ngoài. Nhân nhầy mềm mại, đàn hồi; bao xơ chắc chắn bao bọc bên ngoài nhằm giữ nhân nhầy ở đúng vị trí.
Hai bên cột sống là hệ thống các rễ thần kinh – xuất phát từ tủy sống, đi ra ngoài qua các lỗ liên hợp. Những dây thần kinh này đảm nhiệm truyền cảm giác và vận động cho các chi, vùng thân mình.
Cơ chế thoát vị đĩa đệm chèn dây thần kinh:
Theo thời gian hoặc do các tác động bên ngoài (thoái hóa, chấn thương, mang vác sai tư thế…), bao xơ của đĩa đệm bị rạn, nứt hoặc rách, khiến nhân nhầy thoát ra ngoài. Khối thoát vị này có thể lồi ra phía sau hoặc lệch sang một bên, gây chèn ép lên các rễ thần kinh lân cận.
Mức độ chèn ép tùy thuộc vào kích thước, vị trí và hướng của khối thoát vị; nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, dây thần kinh bị tổn thương kéo dài sẽ dẫn tới các triệu chứng đau, tê bì, yếu cơ hoặc mất chức năng vận động, thậm chí rối loạn cảm giác hoặc rối loạn cơ tròn.
Vị trí thường gặp nhất là vùng thắt lưng (gây đau lan xuống mông, chân) và vùng cổ (gây đau lan xuống vai, cánh tay).
Nguyên nhân gây thoát vị đĩa đệm chèn dây thần kinh
Có nhiều yếu tố làm tăng nguy cơ thoát vị đĩa đệm, trong đó phổ biến nhất gồm:
- Thoái hóa cột sống do tuổi tác: Quá trình lão hóa làm đĩa đệm mất nước, xơ cứng, dễ nứt rách, trượt ra khỏi vị trí ban đầu.
- Chấn thương hoặc vận động sai tư thế: Nâng vác vật nặng đột ngột, ngồi sai tư thế lâu ngày, té ngã, tai nạn đều có thể gây tổn thương đĩa đệm.
- Di truyền: Một số người có cấu trúc đĩa đệm hoặc hệ thống mô liên kết yếu hơn bình thường.
- Thừa cân, béo phì: Tăng tải trọng lên cột sống, làm đĩa đệm dễ bị tổn thương.
- Lối sống ít vận động, hút thuốc lá: Giảm nuôi dưỡng cho đĩa đệm, thúc đẩy quá trình thoái hóa diễn ra nhanh hơn.
- Các yếu tố nguy cơ khác: Mắc các bệnh lý mạn tính về xương khớp, vận động viên thể thao cường độ cao, công việc lao động nặng nhọc.
Triệu chứng điển hình khi bị chèn dây thần kinh
Triệu chứng của thoát vị đĩa đệm chèn dây thần kinh rất đa dạng và tùy thuộc vào vị trí, mức độ chèn ép:
- Đau lan theo rễ thần kinh:
- Thoát vị vùng thắt lưng: đau thắt lưng, lan xuống mông, đùi, bắp chân và ngón chân (đau thần kinh tọa).
- Thoát vị vùng cổ: đau cổ, vai, lan xuống cánh tay, bàn tay.
- Tê bì, ngứa ran: Cảm giác như kiến bò, tê cứng dọc theo đường đi của dây thần kinh bị chèn ép.
- Yếu cơ, giảm sức mạnh vận động: Người bệnh có thể yếu một hoặc nhiều nhóm cơ, cầm nắm khó, đi lại chậm, dễ té ngã.
- Giảm/mất cảm giác vùng chi phối: Chạm vào vùng da sẽ thấy kém nhạy cảm, đôi khi không cảm nhận được cảm giác nóng lạnh.
- Rối loạn cơ tròn (nặng): Gặp trong trường hợp chèn ép mạnh, bệnh nhân có thể mất kiểm soát tiểu tiện, đại tiện (biến chứng hội chứng chùm đuôi ngựa).
- Các triệu chứng khác: Chuột rút, co giật nhẹ, teo cơ nếu bệnh kéo dài không được điều trị.
Các biến chứng nguy hiểm nếu không điều trị
Nếu không phát hiện và xử lý kịp thời, thoát vị đĩa đệm chèn dây thần kinh có thể dẫn tới các biến chứng nguy hiểm như:
- Đau mạn tính kéo dài: Gây suy nhược tinh thần, rối loạn giấc ngủ, giảm chất lượng sống.
- Teo cơ, yếu liệt chi: Đặc biệt nếu tổn thương lâu ngày, mất chức năng vận động vĩnh viễn.
- Rối loạn cơ tròn: Mất kiểm soát tiểu tiện, đại tiện, ảnh hưởng nghiêm trọng tới sinh hoạt cá nhân.
- Giảm/mất khả năng lao động: Đặc biệt ở người trẻ tuổi, ảnh hưởng lớn đến công việc và cuộc sống.
- Nguy cơ phẫu thuật phức tạp hơn, kết quả phục hồi kém nếu điều trị muộn.
Chẩn đoán thoát vị đĩa đệm chèn dây thần kinh
Để xác định đúng tình trạng và mức độ bệnh, các bác sĩ sẽ tiến hành các phương pháp sau:
- Khám lâm sàng: Kiểm tra cảm giác, sức cơ, vận động, phản xạ gân xương.
- Chẩn đoán hình ảnh:
- X-quang cột sống: Phát hiện bất thường cấu trúc xương.
- MRI (cộng hưởng từ): Đánh giá chi tiết vị trí, kích thước khối thoát vị, mức độ chèn ép dây thần kinh.
- CT scan: Trường hợp cần bổ sung hình ảnh chi tiết.
- Các xét nghiệm khác: Nếu cần loại trừ bệnh lý khác hoặc chuẩn bị trước khi phẫu thuật.
Các phương pháp điều trị hiện nay
Điều trị bảo tồn (không phẫu thuật)
- Dùng thuốc giảm đau, kháng viêm, giãn cơ, bổ sung vitamin nhóm B.
- Tập vật lý trị liệu: Kéo giãn cột sống, tập tăng sức mạnh cơ lưng, cơ bụng.
- Nghỉ ngơi hợp lý: Tránh vận động mạnh, thay đổi thói quen xấu.
- Biện pháp hỗ trợ: Chườm nóng/lạnh, đai lưng, nẹp cổ.
Điều trị can thiệp
- Tiêm ngoài màng cứng, tiêm giảm đau nếu đau dữ dội.
- Vật lý trị liệu chuyên sâu: Kéo giãn cột sống bằng máy, xung điện, siêu âm trị liệu.
Khi nào cần phẫu thuật
- Đau kéo dài, yếu liệt hoặc rối loạn cơ tròn không đáp ứng điều trị bảo tồn.
- Phẫu thuật lấy nhân thoát vị (mổ hở, mổ nội soi…), phục hồi tốt nếu đúng chỉ định và tập phục hồi chức năng đầy đủ.
Hướng dẫn chăm sóc, phục hồi chức năng
- Nghỉ ngơi: Tránh vận động mạnh, dành thời gian nằm nghỉ ở tư thế phù hợp (nằm ngửa, kê gối dưới gối nếu đau lưng).
- Tập luyện: Thực hiện các bài tập giãn cơ, tăng cường sức mạnh cơ lưng, bụng, chi dưới/chi trên theo hướng dẫn chuyên gia vật lý trị liệu.
- Tư thế lao động hợp lý: Ngồi, đứng, bê vác đúng tư thế, tránh cúi, vặn mình đột ngột.
- Dinh dưỡng: Bổ sung đủ canxi, vitamin D, chất xơ, kiểm soát cân nặng.
- Kiểm tra định kỳ: Đánh giá tiến triển, điều chỉnh phương pháp điều trị phù hợp.
Phòng ngừa thoát vị đĩa đệm chèn dây thần kinh
- Tập thể dục đều đặn: Các môn như bơi lội, yoga, đi bộ rất tốt cho cột sống.
- Giữ tư thế đúng: Khi ngồi làm việc, học tập, ngủ, mang vác vật nặng.
- Kiểm soát cân nặng: Giảm áp lực lên cột sống, ngăn ngừa thoái hóa đĩa đệm sớm.
- Tránh chấn thương: Thận trọng khi vận động mạnh, chơi thể thao, làm việc nặng.
- Bỏ hút thuốc lá: Thuốc lá làm giảm nuôi dưỡng đĩa đệm, thúc đẩy thoái hóa nhanh hơn.
- Khám sức khỏe định kỳ: Phát hiện sớm các vấn đề về cột sống để xử lý kịp thời.
Kết luận
Thoát vị đĩa đệm chèn dây thần kinh là bệnh lý thường gặp, có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Chủ động phòng ngừa, nhận biết dấu hiệu sớm, tuân thủ phác đồ điều trị và duy trì lối sống lành mạnh sẽ giúp bạn bảo vệ cột sống, duy trì chất lượng sống tốt nhất. Nếu có triệu chứng nghi ngờ, hãy đến cơ sở y tế chuyên khoa để được tư vấn, thăm khám và điều trị đúng cách.
