Siêu âm trị liệu là gì? Đây là một câu hỏi được rất nhiều bệnh nhân và người quan tâm đến lĩnh vực phục hồi chức năng đặt ra khi tìm kiếm các phương pháp giảm đau, phục hồi vận động an toàn và hiệu quả. Trong bối cảnh hiện nay, với sự phát triển mạnh mẽ của y học hiện đại, các phương pháp vật lý trị liệu ngày càng được ứng dụng rộng rãi, mang lại nhiều lợi ích vượt trội. Trong số đó, siêu âm trị liệu là phương pháp nổi bật, đã và đang được nhiều bác sĩ chuyên khoa tin dùng trong điều trị các bệnh lý cơ – xương – khớp.
Vậy, siêu âm trị liệu là gì, hoạt động theo cơ chế nào và có thực sự hiệu quả như lời đồn? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết qua bài viết dưới đây.
Siêu âm trị liệu là gì?
Siêu âm trị liệu (Ultrasound Therapy) là một phương pháp vật lý trị liệu sử dụng sóng siêu âm tần số cao (thường từ 0.8 – 3 MHz) tác động trực tiếp vào các mô mềm như cơ, gân, dây chằng, bao khớp… nhằm giảm đau, giảm viêm, tăng tuần hoàn máu và thúc đẩy quá trình phục hồi tổn thương.
Nguyên lý hoạt động: Khi sóng siêu âm được phát ra từ đầu dò, chúng truyền qua lớp gel dẫn truyền vào sâu bên trong cơ thể, tác động lên các mô tổn thương mà không gây đau đớn cho người bệnh.
Phân loại siêu âm trị liệu:
- Siêu âm liên tục (Continuous): Sóng siêu âm được phát liên tục, tạo ra hiệu ứng nhiệt rõ rệt, phù hợp với các trường hợp mãn tính hoặc cần làm mềm mô sẹo.
- Siêu âm ngắt quãng (Pulsed): Sóng siêu âm được phát theo chu kỳ ngắt quãng, giảm tác dụng nhiệt, chủ yếu tạo hiệu ứng cơ học, phù hợp với giai đoạn viêm cấp tính.
Siêu âm trị liệu không chỉ được sử dụng đơn lẻ mà còn có thể kết hợp với các phương pháp khác như điện trị liệu, chiếu tia laser, xoa bóp, chườm nóng, bài tập phục hồi chức năng… nhằm tối ưu hiệu quả điều trị cho bệnh nhân.
Cơ chế hoạt động của siêu âm trị liệu
Sóng siêu âm khi đi vào cơ thể sẽ tạo ra nhiều hiệu ứng sinh học có lợi cho quá trình điều trị, bao gồm:
Hiệu ứng cơ học (vi rung tế bào)
Sóng siêu âm làm các tế bào trong mô tổn thương rung nhẹ, giúp:
- Làm mềm mô sẹo, tăng tính đàn hồi của mô liên kết.
- Giảm co cứng cơ, hỗ trợ vận động dễ dàng hơn.
- Tăng lưu thông dịch gian bào, thúc đẩy loại bỏ các chất gây viêm ra khỏi vùng tổn thương.
Hiệu ứng nhiệt (làm ấm sâu)
Khi sử dụng chế độ siêu âm liên tục, năng lượng của sóng siêu âm chuyển thành nhiệt, giúp:
- Làm ấm sâu các lớp mô dưới da, giảm đau, thư giãn cơ hiệu quả.
- Tăng tuần hoàn máu tại vùng tổn thương, tăng khả năng vận chuyển oxy và dinh dưỡng đến các tế bào.
- Hỗ trợ quá trình lành vết thương, giảm tình trạng co rút hoặc dính mô sau phẫu thuật.
Hiệu ứng hóa học
Sóng siêu âm thúc đẩy quá trình trao đổi chất tại vùng điều trị, tăng tốc độ phục hồi và tái tạo mô mới.
Tác dụng của siêu âm trị liệu
Siêu âm trị liệu mang lại nhiều lợi ích nổi bật, đặc biệt trong điều trị các bệnh lý cơ – xương – khớp:
- Giảm đau nhanh chóng: Tác động sâu vào vùng tổn thương, giúp giảm đau do viêm, chấn thương, thoái hóa khớp hiệu quả.
- Chống viêm: Hỗ trợ điều trị viêm gân, viêm quanh khớp, viêm bao hoạt dịch, giảm sưng tấy tại các ổ viêm.
- Tăng tuần hoàn và phục hồi mô: Kích thích tuần hoàn máu, tăng dinh dưỡng đến các mô bị tổn thương, thúc đẩy quá trình hồi phục nhanh hơn.
- Làm mềm sẹo, giảm co thắt cơ: Đặc biệt hiệu quả với những trường hợp bị co cứng cơ, co rút khớp, sẹo xơ sau phẫu thuật hoặc chấn thương.
- Tăng hiệu quả dẫn thuốc: Khi kết hợp với gel thuốc, sóng siêu âm giúp các hoạt chất thấm sâu vào mô, phát huy tác dụng tốt hơn (được gọi là siêu âm dẫn thuốc).
- Phục hồi chức năng sau phẫu thuật, chấn thương thể thao: Giúp bệnh nhân lấy lại biên độ vận động và chức năng cơ thể tốt hơn, giảm nguy cơ dính khớp, dính gân.
Chỉ định sử dụng siêu âm trị liệu
Siêu âm trị liệu được chỉ định rộng rãi trong các trường hợp:
- Viêm gân, viêm quanh khớp vai, viêm bao hoạt dịch: Giúp giảm sưng, giảm đau, phục hồi vận động cho các vùng khớp vai, khuỷu, cổ tay, gối, cổ chân.
- Đau lưng, đau cổ vai gáy, đau thắt lưng: Phù hợp cho nhân viên văn phòng, người lao động nặng, người già, vận động viên thể thao.
- Chấn thương phần mềm, co cứng cơ: Điều trị sau va chạm, bong gân, giãn dây chằng, căng cơ…
- Thoái hóa khớp: Hỗ trợ giảm đau, chống viêm, làm chậm quá trình thoái hóa ở khớp gối, khớp háng, khớp vai.
- Phục hồi sau phẫu thuật chỉnh hình, thay khớp, nối gân, nối dây chằng: Giúp làm mềm mô sẹo, tăng biên độ vận động, rút ngắn thời gian hồi phục.
- Chấn thương thể thao: Như rách cơ, tổn thương dây chằng, trật khớp…
Mỗi bệnh nhân sẽ được bác sĩ vật lý trị liệu thăm khám và xây dựng phác đồ điều trị cá nhân hóa, lựa chọn chế độ siêu âm phù hợp với tình trạng cụ thể.
Chống chỉ định khi siêu âm trị liệu
Dù là phương pháp an toàn, siêu âm trị liệu vẫn có những chống chỉ định tuyệt đối, cần lưu ý:
- Vùng có khối u ác tính: Sóng siêu âm có thể làm tăng chuyển hóa, thúc đẩy phát triển tế bào u.
- Vùng nhiễm trùng, viêm cấp tính nặng: Có nguy cơ làm lan rộng ổ viêm.
- Xương đang gãy, vùng có kim loại cấy ghép: Sóng siêu âm có thể ảnh hưởng đến quá trình liền xương hoặc thiết bị kim loại.
- Vùng vết thương hở, da bỏng: Dễ gây tổn thương sâu hơn hoặc nhiễm trùng.
- Trên bụng, lưng dưới phụ nữ mang thai: Không tác động vào vùng này để tránh ảnh hưởng đến thai nhi.
- Gần tim, mắt, não, cơ quan sinh dục, tuyến sinh dục: Để đảm bảo an toàn cho các cơ quan quan trọng.
- Người có máy tạo nhịp tim (pacemaker): Sóng siêu âm có thể ảnh hưởng đến hoạt động của thiết bị.
Bệnh nhân nên thông báo đầy đủ tình trạng sức khỏe với bác sĩ trước khi tiến hành điều trị.
Quy trình thực hiện siêu âm trị liệu
Quy trình siêu âm trị liệu tại phòng khám uy tín được tiến hành nghiêm ngặt theo các bước:
Thăm khám và chỉ định
Bác sĩ vật lý trị liệu sẽ kiểm tra kỹ lưỡng tình trạng bệnh nhân, xác định vị trí, mức độ tổn thương, lựa chọn tần số, cường độ và thời gian siêu âm phù hợp.
Chuẩn bị vùng điều trị
Vùng da cần siêu âm sẽ được làm sạch, sau đó bôi một lớp gel dẫn truyền để đảm bảo sóng siêu âm truyền tốt nhất vào mô.
Thực hiện siêu âm trị liệu
- Kỹ thuật viên nhẹ nhàng di chuyển đầu dò siêu âm theo vòng tròn nhỏ, đều tay trên vùng cần điều trị.
- Người bệnh thường chỉ cảm thấy ấm nhẹ, hoàn toàn không đau, không khó chịu.
Thời gian và số lần điều trị
- Mỗi buổi siêu âm thường kéo dài 5–10 phút/vùng.
- Một số trường hợp có thể thực hiện trên nhiều vùng liên tiếp, tổng thời gian không quá 20–30 phút/buổi.
- Liệu trình thường kéo dài 10–15 buổi, liên tục hoặc cách ngày, tùy theo mức độ và đáp ứng của từng người bệnh.
Kết thúc và theo dõi
Sau buổi trị liệu, vùng da được làm sạch, bệnh nhân được nghỉ ngơi, theo dõi phản ứng. Kết quả và tiến triển được cập nhật để điều chỉnh phác đồ cho phù hợp nhất.
Lưu ý khi điều trị bằng siêu âm
Để đảm bảo an toàn và đạt hiệu quả tốt nhất, người bệnh cần ghi nhớ các lưu ý sau:
- Không tự ý sử dụng thiết bị siêu âm tại nhà nếu chưa được hướng dẫn chuyên môn; tránh mua các thiết bị trị liệu không rõ nguồn gốc, kém chất lượng.
- Tuân thủ đúng phác đồ điều trị do bác sĩ chỉ định, không tự ý tăng giảm số buổi, thời gian hoặc cường độ siêu âm.
- Thông báo ngay cho bác sĩ nếu xuất hiện các triệu chứng bất thường như bỏng rát, đau tăng, sưng đỏ tại vùng điều trị.
- Kết hợp nghỉ ngơi hợp lý, dinh dưỡng đầy đủ và vận động khoa học để tăng tốc độ phục hồi.
- Kết hợp các biện pháp vật lý trị liệu khác (xoa bóp, kéo giãn, tập vận động chủ động, chườm nóng/lạnh…) theo hướng dẫn bác sĩ để tối ưu hiệu quả điều trị.
Ưu điểm của siêu âm trị liệu so với các phương pháp khác
Siêu âm trị liệu ngày càng được ưa chuộng nhờ các ưu điểm vượt trội:
- Không xâm lấn, an toàn cao: Không làm tổn thương mô, không gây đau, rất ít tác dụng phụ nếu thực hiện đúng quy trình.
- Tác động sâu và rộng: Có thể điều trị hiệu quả nhiều nhóm mô khác nhau, từ cơ, gân, dây chằng, đến các khớp sâu.
- Hiệu quả giảm đau, chống viêm nhanh: Cải thiện rõ rệt sau một vài buổi điều trị đầu tiên, đặc biệt ở các bệnh lý viêm, sưng đau cấp tính và mãn tính.
- Thời gian điều trị ngắn: Mỗi buổi chỉ từ 5–10 phút/vùng, giúp tiết kiệm thời gian cho người bệnh.
- Kết hợp linh hoạt: Có thể phối hợp với nhiều phương pháp vật lý trị liệu, nâng cao hiệu quả phục hồi toàn diện.
Kết luận
Siêu âm trị liệu là phương pháp vật lý trị liệu hiện đại, không xâm lấn, an toàn, giúp giảm đau, giảm viêm, tăng tốc độ phục hồi mô và cải thiện vận động hiệu quả. Đây là giải pháp phù hợp cho rất nhiều bệnh nhân mắc các vấn đề về cơ – xương – khớp, đặc biệt những người muốn hạn chế sử dụng thuốc giảm đau, kháng viêm kéo dài.
Để đạt được hiệu quả tối ưu và đảm bảo an toàn tuyệt đối, người bệnh nên thực hiện siêu âm trị liệu dưới sự thăm khám, hướng dẫn và theo dõi của bác sĩ vật lý trị liệu chuyên khoa tại các phòng khám uy tín. Tuyệt đối không tự ý điều trị tại nhà, tránh những rủi ro không đáng có.
