Rau ngổ là một loại rau gia vị rất phổ biến trong bữa ăn của người Việt, đặc biệt ở vùng sông nước miền Nam. Rau ngổ còn được biết đến với nhiều tên gọi khác nhau như ngổ điếc, ngổ trâu, ngổ hương. Đây là loài cây thuộc họ Cúc, có tên khoa học là Enydra fluctuans Lour.
Cây rau ngổ thường mọc hoang ở ven ao hồ, mương rạch, ruộng nước hoặc được trồng quanh nhà để làm rau ăn kèm hoặc gia vị cho các món canh chua, lẩu, vịt luộc… Rau ngổ có thân bò, phân nhiều nhánh, lá mọc đối, thuôn dài, mép có răng cưa nhỏ, hoa màu trắng nhạt. Khi vò lá rau ngổ có mùi thơm đặc trưng, vị cay the, hơi đắng.
Không chỉ là loại rau thơm quen thuộc giúp món ăn thêm hấp dẫn, rau ngổ còn là vị thuốc dân gian được sử dụng để hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý, nhất là các bệnh về tiết niệu, tiêu hóa, xương khớp… Tuy nhiên, nếu sử dụng không đúng cách, rau ngổ cũng có thể mang lại những tác động không mong muốn đến sức khỏe.
Thành phần dinh dưỡng và hoạt chất của rau ngổ
Các nghiên cứu cho thấy trong rau ngổ chứa nhiều hợp chất sinh học có lợi cho cơ thể, gồm:
- Tinh dầu: tạo mùi thơm, có tính kháng khuẩn, chống viêm.
- Flavonoid: nhóm chất chống oxy hóa mạnh, giúp bảo vệ tế bào, giảm viêm.
- Saponin: hỗ trợ giảm cholesterol, tăng đào thải độc tố.
- Vitamin C, vitamin B, caroten: tăng sức đề kháng, tốt cho hệ miễn dịch.
- Khoáng chất: như kali, canxi, magie, giúp cân bằng điện giải, tốt cho xương khớp.
- Ngoài ra, rau ngổ còn chứa chất xơ và lượng nước cao, hỗ trợ tiêu hóa.
Sự kết hợp các hoạt chất trên chính là cơ sở giúp rau ngổ mang lại nhiều tác dụng quý với sức khỏe, đồng thời cũng cần lưu ý đến tính “lạnh” và một số tác động đặc biệt khi sử dụng không đúng liều lượng hoặc sai đối tượng.
Tác dụng của cây rau ngổ đối với sức khỏe
- Hỗ trợ lợi tiểu, thanh nhiệt và giải độc: Rau ngổ giúp kích thích quá trình bài tiết nước tiểu, hỗ trợ loại bỏ độc tố qua đường tiết niệu, làm mát cơ thể, giảm các triệu chứng nóng trong, bí tiểu, tiểu buốt, tiểu rắt do viêm đường tiết niệu.
- Giúp phòng và hỗ trợ điều trị sỏi thận, sỏi mật: Các hoạt chất trong rau ngổ có khả năng giãn cơ trơn đường niệu, hỗ trợ tống xuất sỏi nhỏ ra ngoài, đồng thời giúp giảm đau, giảm viêm trong quá trình sỏi di chuyển; thường kết hợp với râu ngô, kim tiền thảo trong bài thuốc dân gian.
- Có tác dụng chống viêm, giảm đau trong các bệnh xương khớp và viêm ngoài da: Flavonoid và tinh dầu trong rau ngổ giúp giảm sưng đau, hỗ trợ kiểm soát các triệu chứng viêm nhẹ, dùng được cả đường uống lẫn đắp ngoài với những vùng sưng tấy, côn trùng cắn.
- Hỗ trợ tiêu hóa, giảm đầy hơi, khó tiêu: Rau ngổ giúp tăng tiết dịch tiêu hóa, giảm ứ khí, giảm chướng bụng, đầy hơi, đặc biệt hiệu quả khi ăn cùng các món giàu đạm, nhiều dầu mỡ hoặc món cá, thịt vịt giúp khử mùi tanh và dễ tiêu hơn.
- Có thể giúp giảm cholesterol máu và hỗ trợ hạ huyết áp nhẹ: Các hoạt chất như saponin, flavonoid trong rau ngổ có khả năng hỗ trợ giãn mạch, giúp máu lưu thông tốt hơn, giảm nhẹ chỉ số huyết áp, đồng thời hỗ trợ giảm cholesterol, phòng ngừa xơ vữa động mạch khi sử dụng đều đặn với lượng hợp lý.
- Có khả năng sát khuẩn nhẹ, hỗ trợ làm lành vết thương nhỏ: Tinh dầu rau ngổ có tính kháng khuẩn, khi giã nát và đắp ngoài giúp làm dịu các vết sưng đau, mụn nhọt, vết cắn côn trùng, đồng thời sát trùng nhẹ và giúp vết thương mau lành hơn.
Tác hại và những đối tượng không nên dùng rau ngổ
Mặc dù là một loại rau lành tính, rau ngổ vẫn tiềm ẩn một số tác hại nếu sử dụng không đúng cách hoặc quá liều, đặc biệt đối với một số nhóm đối tượng nhạy cảm.
- Có thể làm giảm ham muốn sinh lý ở nam giới nếu sử dụng thường xuyên hoặc quá liều: Các hoạt chất trong rau ngổ khi dùng nhiều có thể ảnh hưởng đến hormone sinh dục nam, dẫn đến giảm ham muốn và ảnh hưởng tới sức khỏe sinh lý nếu sử dụng kéo dài liên tục.
- Không phù hợp cho phụ nữ mang thai do nguy cơ kích thích co bóp tử cung: Rau ngổ có thể làm tăng co bóp tử cung, đặc biệt nguy hiểm với thai phụ, làm tăng nguy cơ sảy thai hoặc sinh non, nhất là trong 3 tháng đầu của thai kỳ.
- Gây tụt huyết áp ở người huyết áp thấp nếu ăn nhiều: Do rau ngổ có tác dụng giãn mạch và hạ huyết áp nhẹ, người có huyết áp thấp nếu sử dụng quá nhiều sẽ dễ gặp các triệu chứng như mệt mỏi, choáng váng, thậm chí tụt huyết áp đột ngột.
- Dễ gây lạnh bụng, tiêu chảy ở người có hệ tiêu hóa yếu hoặc trẻ nhỏ: Với tính mát, rau ngổ nếu ăn số lượng lớn hoặc ăn sống, chưa chế biến kỹ sẽ làm lạnh bụng, dễ gây rối loạn tiêu hóa, đau bụng, tiêu chảy, nhất là với người tỳ vị hư hàn và trẻ nhỏ.
- Tiềm ẩn nguy cơ nhiễm ký sinh trùng, vi khuẩn nếu ăn sống, không rửa sạch: Rau ngổ thường mọc ở ao hồ, mương rạch nên dễ nhiễm ký sinh trùng, vi khuẩn hoặc hóa chất; nếu không được rửa sạch hoặc trụng nước sôi kỹ trước khi ăn có thể dẫn đến nguy cơ ngộ độc thực phẩm hoặc mắc các bệnh về đường ruột.
Cách dùng rau ngổ đúng cách để có lợi cho sức khỏe
Cách dùng trong bữa ăn
- Dùng làm rau gia vị: Thêm vào các món canh chua, lẩu, vịt luộc, cá kho… để tăng hương vị và giúp tiêu hóa tốt hơn.
- Dùng đã nấu chín: Rau ngổ khi đã nấu sẽ bớt tính “lạnh”, an toàn hơn với người tiêu hóa yếu.
- Liều lượng hợp lý: Chỉ nên dùng khoảng 50–100g rau ngổ/ngày đối với người lớn, trẻ nhỏ nên ăn ít hơn.
Cách dùng làm thuốc dân gian
- Hỗ trợ trị sỏi thận: Dùng 50g rau ngổ tươi rửa sạch, giã nát, vắt lấy nước uống, ngày 1–2 lần. Có thể kết hợp rau ngổ với râu ngô, kim tiền thảo, sắc nước uống để tăng hiệu quả.
- Chữa tiểu buốt, tiểu rắt: Rau ngổ tươi giã nát, vắt lấy nước uống hoặc nấu canh rau ngổ ăn trong ngày.
- Giảm đau khớp, sưng đau ngoài da: Rau ngổ tươi giã nhỏ, đắp trực tiếp lên vùng sưng đau hoặc vết côn trùng cắn. Ngày đắp 2 lần, mỗi lần 20–30 phút.
Xem thêm: 3 cách dùng rau ngổ chữa viêm khớp
Lưu ý khi sử dụng
- Không dùng liên tục quá 2 tuần nếu không có chỉ định của bác sĩ.
- Người mắc bệnh mạn tính, đang dùng thuốc Tây hoặc có cơ địa dị ứng nên hỏi ý kiến bác sĩ trước khi dùng rau ngổ làm thuốc.
- Phụ nữ mang thai và cho con bú tuyệt đối không tự ý dùng các bài thuốc từ rau ngổ.
- Luôn rửa sạch, trụng nước sôi trước khi sử dụng để phòng tránh ký sinh trùng, vi khuẩn.
Kết luận
Rau ngổ là loại rau gia vị – thảo dược dân gian quen thuộc, mang lại nhiều công dụng tốt như lợi tiểu, thanh nhiệt, hỗ trợ điều trị sỏi thận, giúp tiêu hóa tốt, giảm đau, giảm viêm… Nếu sử dụng đúng cách và đúng liều lượng, rau ngổ hoàn toàn có thể trở thành “bạn đồng hành” tốt cho sức khỏe.
Tuy nhiên, cần tránh lạm dụng hoặc dùng cho các đối tượng đặc biệt như phụ nữ mang thai, người huyết áp thấp, trẻ nhỏ, người tiêu hóa kém. Đặc biệt, với các trường hợp mắc bệnh lý mãn tính, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa trước khi sử dụng rau ngổ như một biện pháp hỗ trợ điều trị.
