Rạn xương là một chấn thương thường gặp trong sinh hoạt hàng ngày, tai nạn lao động hoặc thể thao. Nhiều người khi gặp phải rạn xương thường nghĩ đây là chấn thương nhẹ, chỉ cần nghỉ ngơi là sẽ tự khỏi mà không cần can thiệp y tế. Tuy nhiên, quan niệm này có thể dẫn đến những biến chứng nguy hiểm như gãy xương hoàn toàn, lệch trục chi, đau kéo dài hoặc thậm chí ảnh hưởng vĩnh viễn đến vận động sau này. Vậy, khi bị rạn xương có cần bó bột không?
Hãy cùng Phòng khám Xương Khớp Cao Khang tìm hiểu chi tiết về nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết, phương pháp điều trị và chăm sóc đúng cách cho tổn thương rạn xương.
Rạn xương là gì?
Rạn xương là tình trạng xuất hiện vết nứt nhỏ trên bề mặt hoặc sâu hơn trong cấu trúc xương, nhưng chưa bị tách rời hoàn toàn như gãy xương. Rạn xương thường khó phát hiện bằng mắt thường vì không gây biến dạng rõ rệt, nhưng vẫn có thể gây đau, sưng hoặc hạn chế vận động tại vị trí bị tổn thương.
Các vị trí thường gặp rạn xương:
- Cổ tay, cổ chân: thường gặp khi chống ngã, trật khớp hoặc chấn thương do chơi thể thao.
- Xương đùi, xương chày, xương bàn chân: dễ bị rạn khi chịu lực tác động mạnh, té ngã, va chạm trong sinh hoạt.
- Xương sườn: có thể rạn do ho mạnh, chấn thương ngực, té ngã.
- Các xương nhỏ khác: như xương bàn tay, bàn chân, xương vai…
Điều quan trọng là rạn xương, nếu không phát hiện và xử trí đúng cách, có thể tiến triển nặng thành gãy xương hoàn toàn hoặc để lại hậu quả lâu dài.
Rạn xương có cần bó bột không?
Trường hợp cần bó bột
Không phải tất cả trường hợp rạn xương đều cần bó bột, nhưng đa số trường hợp sau đây, bó bột là cần thiết để giúp xương liền đúng cách:
- Rạn xương ở vùng chịu lực lớn: Như cẳng chân, bàn chân, cổ tay, cổ chân. Những vị trí này thường xuyên vận động hoặc chịu trọng lượng cơ thể, dễ làm vết rạn nứt lan rộng thành gãy hoàn toàn nếu không được cố định tốt.
- Vết rạn sâu hoặc có nguy cơ di lệch: Nếu chụp X-quang thấy vết rạn sâu, kéo dài hoặc có xu hướng tách rộng, bác sĩ sẽ chỉ định bó bột để tránh xương di chuyển ngoài ý muốn.
- Đau nhiều, sưng nặng hoặc vận động khó: Người bệnh đau tăng dần, không vận động được, hoặc khi có nguy cơ xương bị lệch trục.
- Bác sĩ chỉ định sau khi khám và chụp X-quang: Đa số trường hợp rạn xương đều cần được cố định, nhất là ở người già, trẻ nhỏ, vận động viên, phụ nữ có thai…
Trường hợp không cần bó bột
Một số trường hợp rạn xương nhẹ, không nhất thiết phải bó bột hoàn toàn:
- Vết rạn nhỏ, xương không di lệch: Ví dụ rạn nhẹ ở các xương không chịu tải trọng nhiều, hoặc vết rạn rất nhỏ, xương không bị di lệch trên phim X-quang.
- Vùng không chịu tải trọng: Như xương sườn – thường chỉ cần băng ép hoặc đeo đai thun để giảm đau, kết hợp nghỉ ngơi, tránh vận động mạnh.
- Có thể cố định bằng nẹp hoặc băng thun: Một số vị trí có thể sử dụng băng thun chuyên dụng hoặc nẹp để hạn chế cử động, không nhất thiết phải bó bột kín hoàn toàn.
- Vẫn cần theo dõi sát: Dù không bó bột, người bệnh vẫn cần tái khám định kỳ, chụp lại X-quang để kiểm tra quá trình liền xương, phát hiện sớm nguy cơ di lệch.
Lưu ý: Việc quyết định có bó bột hay không hoàn toàn dựa vào chỉ định của bác sĩ chuyên khoa, tuyệt đối không tự ý đánh giá và điều trị tại nhà.
Xem thêm: Bó bột chân có đi lại được không?
Quy trình bó bột trong điều trị rạn xương
Việc bó bột đúng kỹ thuật giúp vết rạn xương liền nhanh, tránh nguy cơ biến chứng. Quy trình điều trị thường gồm các bước sau:
- Khám lâm sàng và chụp X-quang: Xác định chính xác vị trí, mức độ vết rạn, loại trừ nguy cơ gãy xương, tổn thương mạch máu, thần kinh.
- Lựa chọn loại bột phù hợp: Tùy vị trí và mức độ tổn thương, bác sĩ có thể sử dụng bột thạch cao hoặc bột sợi thủy tinh. Loại bột này giúp cố định chắc chắn vùng xương bị rạn, nhưng vẫn đảm bảo lưu thông máu và dễ kiểm soát biến chứng.
- Cố định chi đúng tư thế sinh lý: Đặt chi ở tư thế sinh lý tự nhiên, không ép quá chặt, tránh gây phù nề, tắc mạch hoặc tổn thương thần kinh.
- Hướng dẫn chăm sóc bột tại nhà: Người bệnh cần giữ bột luôn khô ráo, không để nước thấm vào, không gãi hoặc nhét vật cứng vào trong bột. Tránh va đập mạnh vào vùng bó bột, đồng thời cần theo dõi các dấu hiệu bất thường như đau tăng, tê bì, sưng tím.
- Tái khám định kỳ: Thông thường sau 2–4 tuần, bệnh nhân cần tái khám, chụp lại X-quang để kiểm tra tiến triển liền xương, đánh giá độ chắc của bột, điều chỉnh hoặc tháo bột khi xương đã liền vững.
Hậu quả nếu không bó bột khi bị rạn xương
Nhiều người chủ quan cho rằng rạn xương là nhẹ, tự khỏi mà không cần bó bột hoặc cố định. Tuy nhiên, việc không điều trị hoặc bó bột không đúng cách có thể dẫn đến các hậu quả sau:
- Xương di lệch hoặc gãy hoàn toàn: Vết rạn ban đầu có thể lan rộng, xương tách rời, gây gãy xương thực sự.
- Biến dạng chi, lệch trục xương: Xương liền sai tư thế dẫn đến cong vẹo, lệch trục, ảnh hưởng chức năng vận động và thẩm mỹ.
- Đau kéo dài, hạn chế vận động: Xương không liền đúng vị trí làm đau mạn tính, giảm khả năng vận động, khó hồi phục chức năng.
- Thoái hóa khớp sớm: Tại vùng tổn thương, nếu xương liền lệch sẽ làm thay đổi phân bổ lực tác động lên khớp, tăng nguy cơ thoái hóa, viêm khớp sớm.
- Tăng nguy cơ phải phẫu thuật: Trường hợp xương di lệch nặng hoặc biến dạng, có thể phải phẫu thuật nắn chỉnh lại, phức tạp và tốn kém hơn nhiều so với điều trị ban đầu.
Tóm lại, dù là rạn xương, vẫn cần được xử trí đúng cách để đảm bảo phục hồi tối ưu, tránh các biến chứng lâu dài.
Chăm sóc và phục hồi sau khi bó bột
Sau khi được bó bột, người bệnh cần tuân thủ các hướng dẫn chăm sóc và phục hồi chức năng để quá trình lành xương diễn ra thuận lợi, tránh các biến chứng không mong muốn:
- Giữ bột luôn khô, sạch: Không để nước thấm vào bột, tránh va chạm hoặc làm bột vỡ, nứt.
- Kê cao chi bị bó bột: Đặc biệt trong 2–3 ngày đầu để giảm sưng nề, tăng tuần hoàn máu, giúp vết rạn xương nhanh lành hơn.
- Chườm lạnh: Có thể chườm lạnh quanh vùng bó bột trong 48 giờ đầu để giảm đau, sưng nề.
- Tập vận động các khớp lân cận: Duy trì vận động nhẹ nhàng các ngón tay/ngón chân, khớp cổ tay/cổ chân không bị bó để tránh cứng khớp, teo cơ.
- Không tự tháo bột hoặc thay đổi tư thế chi: Nếu bột bị nứt, lỏng hoặc gây khó chịu, cần quay lại phòng khám để được bác sĩ kiểm tra, điều chỉnh.
- Khi tháo bột: Thường sau 3–6 tuần tùy mức độ, người bệnh cần thực hiện vật lý trị liệu phục hồi chức năng, tăng sức mạnh cơ, dẻo dai khớp, rút ngắn thời gian phục hồi hoàn toàn.
- Bổ sung canxi, vitamin D và dinh dưỡng lành mạnh: Ăn uống đầy đủ, bổ sung thực phẩm giàu canxi (sữa, tôm, cá, rau xanh), phơi nắng hợp lý để cơ thể tổng hợp vitamin D, giúp xương liền tốt hơn.
Xem thêm: Cách tự tháo bó bột tại nhà
Kết luận
Rạn xương là chấn thương tưởng chừng như nhẹ, nhưng nếu không được phát hiện, chẩn đoán và xử trí đúng cách, có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng như gãy xương hoàn toàn, biến dạng chi hoặc mất chức năng vận động lâu dài. Bó bột là phương pháp cố định hiệu quả, an toàn và phổ biến nhất trong điều trị rạn xương, giúp xương liền đúng vị trí, phòng ngừa biến chứng. Tuy nhiên, việc có cần bó bột hay không phải do bác sĩ chuyên khoa chấn thương chỉnh hình chỉ định dựa trên thăm khám lâm sàng và hình ảnh X-quang.
