Rách sụn chêm khớp gối là một trong những chấn thương khớp gối thường gặp nhất, đặc biệt ở những người chơi thể thao, vận động viên hoặc những người thường xuyên lao động nặng. Sụn chêm đóng vai trò như “đệm giảm chấn” giữa hai đầu xương, giúp khớp gối vận động linh hoạt và hạn chế tổn thương lên sụn khớp.
Nếu không được chẩn đoán và điều trị đúng cách, rách sụn chêm có thể dẫn đến thoái hóa khớp gối sớm, giảm khả năng vận động, thậm chí ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống. Hiểu rõ về cấu tạo, nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết và các phương pháp điều trị sẽ giúp bạn chủ động phòng tránh cũng như xử lý kịp thời khi gặp phải tình trạng này.
Sụn chêm khớp gối là gì? Cấu tạo và chức năng
Sụn chêm là một cấu trúc sụn dạng sợi, nằm xen giữa xương đùi (femur) và xương chày (tibia) của khớp gối. Mỗi khớp gối có hai sụn chêm: sụn chêm trong (ở phía trong khớp gối, hình chữ C) và sụn chêm ngoài (ở phía ngoài, hình gần như tròn). Sụn chêm đóng vai trò quan trọng giúp giảm sốc, phân tán lực tác động lên bề mặt khớp khi chúng ta vận động, đồng thời góp phần ổn định khớp gối, giúp các chuyển động như đi, đứng, ngồi, chạy, nhảy được trơn tru hơn.
Ngoài ra, sụn chêm còn hỗ trợ nuôi dưỡng sụn khớp nhờ phân phối đều dịch khớp và bảo vệ bề mặt sụn khớp khỏi ma sát và thoái hóa sớm.
Rách sụn chêm khớp gối là gì?
Rách sụn chêm khớp gối là tình trạng một phần hoặc toàn bộ sụn chêm bị đứt, rách do tác động cơ học mạnh hoặc do quá trình thoái hóa. Tổn thương này có thể xảy ra ở sụn chêm trong, sụn chêm ngoài hoặc cả hai. Dựa vào hình thái, rách sụn chêm được phân loại thành nhiều dạng:
- Rách dọc (Longitudinal tear): Vết rách chạy dọc theo sụn chêm, thường gặp ở người trẻ, có khả năng phục hồi tốt nếu được khâu sớm.
- Rách ngang (Radial tear): Vết rách vuông góc với bề mặt sụn chêm, dễ làm mất chức năng giảm chấn.
- Rách hình quai xô (Bucket handle tear): Một phần lớn sụn chêm khớp gối bị tách rời, có thể kẹt lại trong khớp gây hạn chế vận động nghiêm trọng.
- Rách phức tạp (Complex tear): Kết hợp nhiều dạng rách khác nhau, thường gặp ở người lớn tuổi, kèm theo thoái hóa khớp.
Mức độ tổn thương rách sụn chêm được phân loại thành: nhẹ (chỉ rách một phần nhỏ), vừa (rách lớn hơn nhưng chưa làm mất hoàn toàn chức năng) và nặng (rách sâu, rách nhiều vị trí, có thể kẹt khớp).
Nguyên nhân rách sụn chêm khớp gối
- Các yếu tố nguy cơ khác:
Thừa cân béo phì, dị dạng khớp, vận động sai kỹ thuật, không khởi động kỹ trước khi tập luyện hoặc có tiền sử chấn thương khớp gối đều làm tăng nguy cơ rách sụn chêm. - Chấn thương khi chơi thể thao:
Các môn thể thao như bóng đá, bóng rổ, cầu lông, trượt tuyết, chạy bộ thường có các động tác xoay gối đột ngột hoặc nhảy tiếp đất sai tư thế. Khi bàn chân cố định trên mặt đất nhưng phần thân trên hoặc đầu gối xoay mạnh, lực xoắn sẽ tập trung lên sụn chêm khớp gối, làm tăng nguy cơ bị rách. - Tai nạn sinh hoạt hoặc lao động:
Những cú trượt ngã, khuỵu gối đột ngột hoặc di chuyển trên địa hình không bằng phẳng có thể khiến sụn chêm bị tổn thương. Người lao động phải mang vác nặng, di chuyển nhiều hoặc thường xuyên phải quỳ gối cũng là đối tượng dễ gặp phải tình trạng này. - Thoái hóa theo tuổi:
Ở người lớn tuổi, sụn chêm dần mất độ đàn hồi, cấu trúc sụn trở nên giòn hơn và dễ bị rách dù chỉ với một chấn động nhẹ như bước hụt, ngồi xổm lâu hoặc đứng lên đột ngột.
Triệu chứng nhận biết rách sụn chêm
- Đau nhói ở vùng trong hoặc ngoài khớp gối: Đặc biệt khi xoay, gập hoặc duỗi gối, cơn đau có thể âm ỉ kéo dài hoặc tăng lên khi vận động.
- Cảm giác “kẹt” gối, khó duỗi hoặc gập gối hoàn toàn: Một số trường hợp, phần sụn chêm bị rách kẹt lại giữa hai đầu xương, khiến khớp không duỗi thẳng hoặc gập hết cỡ được.
- Gối sưng, có tiếng “lục cục” khi di chuyển: Sưng nhẹ đến vừa, có thể nghe thấy tiếng lạo xạo khi gập duỗi gối.
- Cảm giác khớp lỏng lẻo, không vững khi đi lại: Gối yếu, dễ bị trượt hoặc mất kiểm soát khi vận động.
- Giảm khả năng vận động: Đi lại khó khăn, lên xuống cầu thang, ngồi xổm, hoặc đứng lên đều cảm thấy đau và khó khăn hơn bình thường.
Cách chẩn đoán rách sụn chêm
Khám lâm sàng
Bác sĩ sẽ kiểm tra vị trí đau, thực hiện các test chuyên biệt như nghiệm pháp McMurray, Apley để đánh giá độ nhạy và vị trí tổn thương. Khi thực hiện các động tác xoay, gập, duỗi, nếu bệnh nhân cảm thấy đau nhói hoặc có tiếng “cạch”, nguy cơ rách sụn chêm rất cao.
Chẩn đoán hình ảnh
- MRI (Cộng hưởng từ): Đây là phương pháp chẩn đoán tiêu chuẩn vàng, giúp xác định chính xác vị trí, loại rách và mức độ tổn thương của sụn chêm cũng như các cấu trúc xung quanh khớp gối.
- Siêu âm, X-quang: Thường dùng để loại trừ tổn thương khác như gãy xương, tràn dịch khớp, nhưng không đánh giá rõ được rách sụn chêm.
Nội soi khớp
Trong một số trường hợp đặc biệt, bác sĩ có thể chỉ định nội soi khớp gối để vừa chẩn đoán vừa tiến hành điều trị, nhất là khi các phương pháp chẩn đoán khác chưa cho kết quả rõ ràng hoặc cần xử lý rách sụn chêm phức tạp.
Phương pháp điều trị rách sụn chêm khớp gối
Điều trị bảo tồn (áp dụng cho rách nhẹ)
- Nghỉ ngơi, hạn chế vận động: Giảm áp lực lên khớp gối bằng cách tránh các hoạt động mạnh, không gập duỗi gối quá mức.
- Chườm lạnh: Giúp giảm sưng, đau ở giai đoạn cấp.
- Thuốc giảm đau, kháng viêm: Được chỉ định ngắn hạn để giảm triệu chứng đau và viêm.
- Vật lý trị liệu: Sử dụng các phương pháp như sóng siêu âm, sóng xung kích, laser, kéo giãn khớp gối… nhằm tăng tuần hoàn máu, giảm viêm, kích thích lành tổn thương.
- Tập phục hồi chức năng: Các bài tập tăng cường cơ đùi, cơ quanh khớp gối giúp ổn định khớp và phòng ngừa tổn thương tái phát.
Điều trị phẫu thuật (áp dụng cho rách nặng)
- Khâu bảo tồn sụn chêm: Nếu phần rách nằm ở vùng rìa (có nhiều máu nuôi), bác sĩ sẽ tiến hành khâu lại sụn chêm giúp bảo tồn tối đa chức năng.
- Cắt bán phần sụn chêm: Đối với các trường hợp rách không thể khâu hoặc phần rách nằm sâu trong vùng ít máu nuôi, bác sĩ sẽ cắt bỏ phần bị rách và giữ lại phần lành.
- Cấy ghép sụn chêm nhân tạo hoặc tái tạo sụn chêm: Được áp dụng trong trường hợp mất nhiều mô sụn chêm, tuy nhiên đây là kỹ thuật cao, chỉ thực hiện tại các cơ sở chuyên khoa sâu.
Việc lựa chọn phương pháp điều trị sẽ tùy thuộc vào mức độ rách, vị trí tổn thương, tuổi tác, tình trạng hoạt động của bệnh nhân cũng như mong muốn duy trì khả năng vận động về sau.
Thời gian phục hồi sau rách sụn chêm
Thời gian hồi phục sau rách sụn chêm phụ thuộc vào nhiều yếu tố như mức độ rách, phương pháp điều trị, độ tuổi và ý thức tuân thủ phục hồi chức năng của người bệnh.
- Với các trường hợp rách nhẹ, điều trị bảo tồn: Thời gian phục hồi có thể từ 4–6 tuần. Bệnh nhân cần tuân thủ chặt chẽ các hướng dẫn về tập luyện và vật lý trị liệu.
- Sau phẫu thuật khâu sụn chêm hoặc cắt bán phần: Thời gian phục hồi có thể kéo dài từ 3–6 tháng, trong đó 1–2 tháng đầu chủ yếu tập vận động thụ động, sau đó tăng dần cường độ và bài tập chức năng.
Nếu phục hồi tốt, đa số người bệnh có thể trở lại sinh hoạt bình thường và thậm chí chơi thể thao như trước.
Phòng ngừa rách sụn chêm khớp gối
- Khởi động kỹ trước khi chơi thể thao: Làm nóng cơ, khớp giúp giảm nguy cơ chấn thương khi vận động mạnh.
- Duy trì cân nặng hợp lý: Hạn chế áp lực lên khớp gối, giúp sụn chêm không bị quá tải.
- Tăng sức mạnh cơ đùi, cơ quanh gối: Tập các bài tập thể lực, nhất là nhóm cơ đùi trước – sau để ổn định khớp gối.
- Tránh các động tác xoay gối đột ngột hoặc gập gối quá mức: Khi vận động, hãy chú ý kỹ thuật, không xoay gối khi bàn chân cố định trên mặt đất.
- Chọn giày thể thao phù hợp: Đế êm, vừa chân, hỗ trợ hấp thụ lực khi chạy, nhảy.
Khi nào cần gặp bác sĩ chuyên khoa?
Bạn nên đến khám với bác sĩ chuyên khoa xương khớp khi:
- Đau gối kéo dài hơn 1–2 tuần không cải thiện dù đã nghỉ ngơi, chườm lạnh.
- Khớp gối sưng, cứng, kẹt khớp, không thể duỗi thẳng hoặc gập hoàn toàn.
- Có tiền sử chấn thương khớp gối, gối yếu, dễ mất vững, khó kiểm soát khi vận động.
- Các triệu chứng ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày, đi lại khó khăn.
Kết luận
Rách sụn chêm khớp gối là một trong những chấn thương thường gặp nhất của khớp gối, có thể xảy ra ở bất cứ ai, đặc biệt là người chơi thể thao, người lao động nặng hoặc người cao tuổi. Tuy nhiên, nếu phát hiện sớm và điều trị đúng cách, phần lớn trường hợp đều hồi phục tốt, trở lại cuộc sống, sinh hoạt và lao động bình thường.
