Gãy xương bánh chè là một trong những chấn thương nghiêm trọng tại vùng khớp gối, thường xảy ra khi gặp tai nạn giao thông, ngã đập gối hoặc trong các hoạt động thể thao cường độ cao. Chấn thương này không chỉ gây đau đớn mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng đi lại và vận động của người bệnh. Nếu không được điều trị đúng cách, người bệnh có thể đối mặt với nguy cơ cứng khớp, teo cơ hoặc thoái hóa khớp gối sớm.
Trong bài viết này, Phòng khám xương khớp Cao Khang sẽ phân tích chi tiết về gãy xương bánh chè, bao gồm nguyên nhân, triệu chứng, biến chứng, phương pháp chẩn đoán và điều trị, cũng như cách phòng ngừa hiệu quả để bảo vệ sức khỏe xương khớp.
Giới thiệu chung về gãy xương bánh chè
Xương bánh chè là một xương hình tam giác dẹt, nằm ở phía trước khớp gối, được bao bọc trong gân cơ tứ đầu đùi. Đây là xương vừng lớn nhất trong cơ thể và đóng vai trò như một “tấm chắn bảo vệ” cho khớp gối, đồng thời giúp tăng lực đòn bẩy khi cơ tứ đầu co, hỗ trợ động tác duỗi gối.
Khi vận động, xương bánh chè trượt trên rãnh của xương đùi, phân tán lực tác động và giảm áp lực lên sụn khớp. Gãy xương bánh chè xảy ra khi xương bị nứt, vỡ hoặc tách thành nhiều mảnh do lực tác động mạnh. Chấn thương này khiến cơ chế vận động gối bị phá vỡ, người bệnh gặp khó khăn trong đi lại, leo cầu thang, thậm chí không thể duỗi gối chủ động nếu xương gãy di lệch nhiều.
Đây là tình trạng cần điều trị kịp thời để khôi phục chức năng vận động và tránh biến chứng lâu dài.
Nguyên nhân gây gãy xương bánh chè
Gãy xương bánh chè thường xuất phát từ chấn thương mạnh trực tiếp hoặc gián tiếp, trong đó các tình huống điển hình bao gồm:
Chấn thương trực tiếp
Đây là nguyên nhân phổ biến nhất, xảy ra khi vùng gối va chạm mạnh với bề mặt cứng hoặc bị vật nặng rơi trúng. Một số tình huống thường gặp:
- Tai nạn giao thông: Đập gối vào bảng điều khiển ô tô, đường nhựa hoặc vỉa hè.
- Té ngã khi đi lại hoặc lao động: Ngã từ độ cao, trượt cầu thang hoặc sàn nhà trơn trượt.
- Va chạm thể thao: Bị bóng hoặc gậy đánh vào gối khi chơi các môn như bóng đá, bóng chày.
Lực tác động trực tiếp thường gây gãy ngang hoặc gãy vụn, làm xương chia thành hai hoặc nhiều mảnh.
Chấn thương gián tiếp
Chấn thương gián tiếp xảy ra khi cơ tứ đầu đùi co mạnh đột ngột trong khi gối đang gập sâu, làm kéo tách xương bánh chè. Tình huống này thường gặp khi:
- Nhảy từ trên cao xuống đất trong tư thế gối gập.
- Trượt ngã trong khi đang chạy hoặc nhảy.
- Tập luyện thể thao cường độ cao mà không khởi động kỹ.
Cơ chế này có thể gây gãy ngang hoặc gãy tách mảnh ở vị trí bám gân.
Các yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng gãy xương
- Loãng xương: Làm xương giòn, dễ nứt hoặc vỡ dù lực tác động không quá mạnh.
- Bệnh lý xương khớp: Thoái hóa khớp gối hoặc tiền sử phẫu thuật vùng gối.
- Thiếu dinh dưỡng và vận động không hợp lý: Thiếu canxi, vitamin D hoặc vận động quá mức mà không khởi động kỹ.
Triệu chứng điển hình của gãy xương bánh chè
Ngay sau chấn thương, người bệnh thường xuất hiện các dấu hiệu sau:
- Đau nhói dữ dội tại vùng trước gối, tăng lên khi cố gắng gập hoặc duỗi chân.
- Sưng nề nhanh chóng quanh gối do tụ máu và tràn dịch khớp.
- Bầm tím dưới da có thể xuất hiện sau vài giờ đến một ngày.
- Hạn chế vận động, người bệnh khó hoặc không thể đi lại, đứng vững, leo cầu thang.
- Không thể duỗi gối chủ động nếu gãy xương kèm rách gân cơ tứ đầu.
- Cảm giác hoặc tiếng “rắc” tại thời điểm chấn thương trong một số trường hợp gãy di lệch.
Nếu không được sơ cứu đúng cách, tình trạng sưng đau có thể nặng hơn, tăng nguy cơ biến chứng.
Xem thêm: 3 triệu chứng chắc chắn bị gãy xương
Phân loại gãy xương bánh chè
Việc phân loại gãy xương bánh chè đóng vai trò quan trọng trong quá trình chẩn đoán và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp. Dưới đây là các dạng gãy xương bánh chè thường gặp trong lâm sàng:
Gãy ngang
Đây là dạng gãy phổ biến nhất, đặc trưng bởi đường gãy chạy ngang qua thân xương bánh chè, khiến xương bị chia tách thành hai mảnh – một mảnh phía trên và một mảnh phía dưới. Gãy ngang thường xảy ra do chấn thương trực tiếp hoặc co cơ đột ngột, dễ gây mất chức năng duỗi gối do đứt cơ tứ đầu đùi tại vị trí bám xương. Trong trường hợp di lệch nhiều, phẫu thuật thường là chỉ định bắt buộc.
Gãy dọc
Gãy dọc có đường gãy chạy theo trục dọc của xương bánh chè, chia xương thành hai phần trái – phải. Loại gãy này ít gặp hơn và thường do lực tác động tập trung vào một điểm nhỏ trên bề mặt xương, chẳng hạn như va chạm khi té ngã hoặc chấn thương thể thao. Nếu không có di lệch, bệnh nhân có thể được điều trị bảo tồn; ngược lại, phẫu thuật có thể cần thiết nếu đường gãy ảnh hưởng đến chức năng khớp gối.
Gãy mảnh vụn (comminuted fracture)
Gãy mảnh vụn là tình trạng xương bánh chè vỡ thành nhiều mảnh nhỏ không đều, thường do lực chấn thương rất mạnh như tai nạn giao thông tốc độ cao hoặc ngã từ độ cao lớn. Đây là dạng gãy nặng, nguy cơ di lệch cao và thường không thể phục hồi cấu trúc xương nguyên vẹn bằng phương pháp bảo tồn. Điều trị thường bao gồm kết hợp xương bằng nẹp vít chuyên dụng hoặc, trong một số trường hợp nặng, phải cắt bỏ toàn bộ xương bánh chè.
Gãy không di lệch
Gãy không di lệch là tình trạng xương bị nứt hoặc gãy nhưng các mảnh xương vẫn giữ nguyên vị trí giải phẫu, không bị tách rời. Dạng gãy này thường nhẹ, ít ảnh hưởng đến chức năng khớp gối và có tiên lượng tốt. Phác đồ điều trị chủ yếu là cố định khớp bằng nẹp hoặc bột kết hợp với nghỉ ngơi, theo dõi định kỳ và phục hồi chức năng sớm để ngăn ngừa cứng khớp.
Biến chứng khi không điều trị đúng cách
Gãy xương bánh chè nếu bỏ qua hoặc xử lý sai cách có thể dẫn đến nhiều hậu quả lâu dài:
- Giảm hoặc mất chức năng khớp gối: Người bệnh khó thực hiện các động tác duỗi chân, leo cầu thang hay chạy nhảy.
- Thoái hóa khớp gối sớm: Bề mặt sụn khớp bị tổn thương, ma sát nhiều hơn.
- Cứng khớp và teo cơ đùi: Xảy ra khi cố định lâu mà không tập phục hồi chức năng.
- Khớp giả hoặc di lệch xương: Xương liền sai vị trí, gây biến dạng và đau mạn tính.
Chẩn đoán gãy xương bánh chè
Quy trình chẩn đoán gồm hai bước chính:
- Khám lâm sàng
- Kiểm tra vị trí đau, sưng nề và bầm tím.
- Đánh giá khả năng duỗi gối chủ động và phản ứng đau khi ấn.
- Chẩn đoán hình ảnh
- X-quang khớp gối: Xác định đường gãy, mức độ di lệch, số lượng mảnh xương.
- CT scan hoặc MRI: Được chỉ định khi nghi ngờ tổn thương phức tạp kèm rách dây chằng hoặc sụn chêm.
Chẩn đoán sớm và chính xác giúp bác sĩ xây dựng phác đồ điều trị hiệu quả, hạn chế biến chứng.
Phương pháp điều trị gãy xương bánh chè
Điều trị bảo tồn
Điều trị bảo tồn được chỉ định cho những trường hợp gãy không di lệch hoặc di lệch rất ít, khi các mảnh xương vẫn còn liên kết chắc chắn, không ảnh hưởng nhiều đến chức năng duỗi gối và khớp vẫn ổn định. Đây là phương pháp điều trị đơn giản, ít xâm lấn, phù hợp với các trường hợp nhẹ và người bệnh có thể trạng ổn định.
Phác đồ điều trị bảo tồn bao gồm:
- Cố định khớp gối bằng nẹp hoặc bó bột trong khoảng 4 đến 6 tuần nhằm đảm bảo xương liền đúng vị trí.
- Chườm lạnh trong những ngày đầu để giảm sưng viêm và tụ máu tại vị trí tổn thương.
- Kê cao chân khi nằm nghỉ để cải thiện tuần hoàn, hạn chế phù nề và tăng khả năng hồi phục.
- Tập vật lý trị liệu sớm, bao gồm các bài tập co cơ tĩnh, vận động thụ động khớp gối để tránh teo cơ và cứng khớp trong thời gian bất động.
- Theo dõi định kỳ bằng X-quang để đảm bảo xương đang liền đúng cách và phát hiện sớm biến chứng (nếu có).
Điều trị phẫu thuật
Phẫu thuật là phương pháp điều trị được chỉ định khi gãy xương có di lệch đáng kể, xương bánh chè vỡ thành nhiều mảnh vụn, hoặc khi người bệnh mất hoàn toàn khả năng duỗi gối chủ động. Ngoài ra, nếu gãy xương kèm theo tổn thương phần mềm như rách gân, đứt dây chằng hoặc tràn dịch khớp nặng, bác sĩ cũng sẽ cân nhắc phẫu thuật để phục hồi toàn diện cấu trúc khớp gối.
Các kỹ thuật phẫu thuật phổ biến gồm:
- Kết hợp xương bằng vít và dây thép (tension band wiring): Phổ biến trong điều trị gãy ngang có di lệch. Dây thép được đặt hình số 8 để ép các mảnh xương lại với nhau, giúp xương liền nhanh và vững chắc hơn.
- Cố định bằng nẹp vít hoặc khung kim loại: Áp dụng cho gãy vụn phức tạp, khi kỹ thuật dây thép không đủ hiệu quả trong việc giữ ổn định xương.
- Cắt bỏ một phần hoặc toàn bộ xương bánh chè: Chỉ thực hiện trong trường hợp xương vỡ nặng, không thể phục hồi. Phương pháp này có thể làm giảm chức năng duỗi gối nên chỉ dùng khi không còn lựa chọn khác.
Sau phẫu thuật, người bệnh cần:
- Tập phục hồi chức năng theo phác đồ cá nhân hóa do bác sĩ chuyên khoa chỉ định. Giai đoạn đầu tập vận động nhẹ nhàng để duy trì biên độ khớp, sau đó tăng dần mức độ để lấy lại sức mạnh cơ đùi và phục hồi khả năng vận động.
- Theo dõi sát sao các dấu hiệu viêm, sưng, nhiễm trùng quanh vết mổ, tái khám định kỳ để đánh giá tiến trình liền xương qua hình ảnh học.
- Duy trì chế độ ăn đầy đủ canxi, vitamin D và protein để hỗ trợ tái tạo mô xương và tăng tốc độ phục hồi.
Phục hồi chức năng sau điều trị
- Bắt đầu bằng tập vận động thụ động và co cơ tĩnh trong thời gian cố định.
- Sau khi xương liền tương đối, tiến hành tập chủ động để tăng sức cơ và khôi phục biên độ khớp gối.
- Duy trì chế độ dinh dưỡng giàu canxi, vitamin D và protein để hỗ trợ quá trình liền xương.
Phòng ngừa gãy xương bánh chè
Để hạn chế nguy cơ chấn thương, bạn nên:
- Khởi động kỹ trước khi tập thể thao, đặc biệt là các môn vận động mạnh.
- Mang đồ bảo hộ như đai bảo vệ gối khi đi xe máy, xe đạp hoặc chơi thể thao mạo hiểm.
- Bổ sung canxi, vitamin D và protein để tăng độ chắc khỏe cho xương.
- Điều trị loãng xương và bệnh lý khớp gối kịp thời, tránh vận động quá sức khi xương yếu.
Xem thêm: Gãy xương nên ăn và kiêng gì?
Kết luận
Gãy xương bánh chè là chấn thương không thể chủ quan vì ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng vận động. Nhận biết sớm triệu chứng, đến khám chuyên khoa và điều trị đúng phác đồ sẽ giúp bệnh nhân phục hồi chức năng khớp gối tối ưu và tránh biến chứng lâu dài.
Nếu bạn nghi ngờ bị gãy xương bánh chè hoặc gặp các chấn thương khớp gối khác, hãy đến Phòng khám xương khớp Cao Khang để được bác sĩ chuyên khoa thăm khám, tư vấn và điều trị hiệu quả.
