Chụp X-quang có phát hiện khối u không? Bác sĩ giải đáp

Chụp X-quang có phát hiện khối u không? Đây là câu hỏi mà rất nhiều người quan tâm khi được bác sĩ chỉ định thực hiện kỹ thuật này. Chụp X-quang là một trong những phương pháp chẩn đoán hình ảnh phổ biến nhất hiện nay, thường dùng để kiểm tra xương khớp, phổi cũng như nhiều cơ quan khác. Tuy nhiên, khi xuất hiện các triệu chứng bất thường, nhiều người lo lắng không biết liệu chụp X-quang có giúp phát hiện được khối u sớm hay không. Đây là vấn đề quan trọng bởi phát hiện sớm khối u sẽ tăng hiệu quả điều trị và cải thiện tiên lượng cho người bệnh.

Tổng quan về chụp X-quang

Chụp X-quang là kỹ thuật sử dụng tia X – một dạng bức xạ ion hóa – để tạo ra hình ảnh các cấu trúc bên trong cơ thể. Khi tia X đi qua cơ thể, các mô và cơ quan hấp thụ bức xạ ở mức độ khác nhau: xương hấp thụ nhiều nên hiện lên màu trắng, mô mềm hấp thụ ít hơn nên hiện màu xám, còn không khí gần như không hấp thụ nên hiện màu đen.

Ưu điểm của chụp X-quang:

• Thực hiện nhanh chóng, ít xâm lấn.
• Chi phí thấp, phù hợp cho nhiều đối tượng.
• Hữu ích trong việc phát hiện gãy xương, tổn thương phổi, dị vật…

Tuy nhiên, do chỉ cho hình ảnh hai chiều (2D), phương pháp này còn hạn chế khi đánh giá chi tiết mô mềm hoặc khối u ở giai đoạn sớm.

Chụp X-quang có phát hiện khối u không?

Trường hợp có thể phát hiện

X-quang có thể phát hiện được khối u trong một số trường hợp nhất định, nhất là khi khối u có kích thước lớn, gây biến đổi cấu trúc hoặc làm thay đổi tỷ trọng mô bị chụp. Một số ví dụ cụ thể:

• Khối u phổi: Trên phim X-quang ngực, bác sĩ có thể nhìn thấy các “bóng mờ” bất thường, vùng đặc hoặc hình tròn, hình bầu dục lạ tại nhu mô phổi. Nhiều trường hợp ung thư phổi được phát hiện tình cờ khi chụp X-quang kiểm tra sức khỏe. Tuy nhiên, cũng có những bóng mờ là do viêm nhiễm, xơ hóa hoặc u lành tính nên bác sĩ luôn phải kết hợp với lâm sàng và các phương pháp khác để xác định.
• Khối u xương: Các u xương ác tính hoặc lành tính (như u xương sụn, u tế bào khổng lồ…) thường gây biến dạng, phá hủy một phần cấu trúc xương, tạo nên hình ảnh lỗ rỗ, tiêu xương, cản quang bất thường. U di căn từ nơi khác (phổi, vú, tuyến tiền liệt…) cũng có thể được phát hiện qua các tổn thương phá hủy xương trên phim X-quang.
• Các khối u lớn ở vùng bụng hoặc ngực: Những khối u đủ lớn đôi khi có thể đẩy lệch các cơ quan, tạo bóng mờ hoặc thay đổi ranh giới giải phẫu mà X-quang có thể ghi nhận.

Hạn chế của chụp X-quang

Tuy là công cụ sàng lọc hiệu quả cho nhiều bệnh lý, X-quang vẫn tồn tại nhiều điểm hạn chế nếu mục tiêu là phát hiện khối u, nhất là ở giai đoạn sớm:

• Khối u nhỏ dễ bị bỏ sót: Những khối u có kích thước nhỏ, mới hình thành, nằm ở vị trí khuất hoặc không gây thay đổi tỷ trọng rõ rệt sẽ rất khó nhận diện trên phim X-quang thông thường.
• Không cho biết bản chất khối u: X-quang không thể phân biệt u lành tính hay ác tính, không xác định được mức độ xâm lấn hoặc lan rộng của khối u sang mô xung quanh.
• Khó phát hiện u ở mô mềm: Đối với các cơ quan nhiều mô mềm như gan, tụy, não, tuyến vú…, X-quang gần như không có khả năng phát hiện ở giai đoạn đầu hoặc chỉ thấy khi khối u đã rất lớn.
• Nguy cơ nhầm lẫn: Đôi khi bóng mờ trên X-quang chỉ là hình ảnh giả do tư thế chụp, do cấu trúc giải phẫu bình thường, vết sẹo cũ, ổ viêm nhiễm hoặc vôi hóa. Do đó, chẩn đoán khối u dựa vào X-quang luôn cần kiểm tra lại bằng các phương tiện khác.

Lưu ý: Rất nhiều trường hợp bệnh nhân có u phổi, u xương… ở giai đoạn đầu mà chụp X-quang vẫn không phát hiện được. Chính vì thế, khi có dấu hiệu bất thường, cần phối hợp thêm các kỹ thuật hiện đại hơn.

Xem thêm: Chụp X-quang nhiều có hại không?

Các phương pháp chẩn đoán hình ảnh hỗ trợ khác

Để nâng cao khả năng phát hiện, xác định vị trí, kích thước cũng như tính chất của khối u, các bác sĩ thường sử dụng thêm những phương pháp hình ảnh chuyên sâu sau đây:

• CT Scan (chụp cắt lớp vi tính): Sử dụng tia X quét cắt lớp nhiều chiều, cho hình ảnh chi tiết cấu trúc bên trong từng phần nhỏ của cơ thể. CT đặc biệt hữu ích trong phát hiện khối u ở phổi, bụng, xương, sọ mặt… và đánh giá mức độ lan rộng hoặc di căn.
• MRI (chụp cộng hưởng từ): Dùng từ trường mạnh và sóng radio, MRI cho hình ảnh độ tương phản mô mềm rất cao, thích hợp cho việc phát hiện các khối u não, tủy sống, gan, tử cung, tuyến vú… MRI không dùng tia X nên an toàn với nhiều đối tượng, kể cả trẻ em, phụ nữ mang thai (khi thực sự cần thiết).
• Siêu âm: Dễ tiếp cận, không xâm lấn, không dùng tia X, có thể phát hiện các khối u đặc hoặc nang tại gan, thận, tuyến giáp, vú, tử cung… Tuy nhiên, hiệu quả phụ thuộc vào vị trí khối u và trình độ người thực hiện.
• PET/CT: Kết hợp giữa chụp cắt lớp vi tính và kỹ thuật ghi hình chuyển hóa tế bào, PET/CT đặc biệt quan trọng trong phát hiện sớm, đánh giá sự di căn và phân biệt u lành – u ác ở nhiều loại ung thư.
• Sinh thiết dưới hướng dẫn hình ảnh: Khi phát hiện bất thường nghi ngờ, bác sĩ sẽ tiến hành lấy mẫu mô tại vị trí đó để xét nghiệm giải phẫu bệnh – đây là tiêu chuẩn vàng để xác định chính xác bản chất khối u.

Khi nào cần chụp X-quang?

CChụp X-quang thường được áp dụng trong các trường hợp sau:

• Khi bệnh nhân có triệu chứng nghi ngờ liên quan đến phổi (ho kéo dài, ho ra máu, đau ngực, khó thở không rõ nguyên nhân…), xương khớp (đau nhức kéo dài, sưng đau vùng xương, thay đổi hình dạng…), hoặc phát hiện khối bất thường khi khám lâm sàng.
• Khi cần sàng lọc các tổn thương ban đầu trước khi tiến hành các phương pháp hình ảnh phức tạp và tốn kém hơn.
• Trong quá trình theo dõi tiến triển của bệnh đã biết trước đó: ví dụ theo dõi di căn xương ở bệnh nhân ung thư, đánh giá hiệu quả điều trị u phổi, kiểm tra sau phẫu thuật loại bỏ khối u xương…
• Trong kiểm tra sức khỏe tổng quát hoặc trước khi làm các thủ thuật, phẫu thuật lớn.

Tuy nhiên, bác sĩ sẽ là người quyết định có nên chụp X-quang hay không, dựa trên biểu hiện lâm sàng, nguy cơ của từng bệnh nhân, tiền sử bệnh lý, và mức độ cần thiết để tránh lạm dụng tia X, đặc biệt với trẻ em, phụ nữ mang thai.

Lời khuyên từ bác sĩ

• Chụp X-quang có thể phát hiện khối u trong một số trường hợp, nhưng không thể thay thế hoàn toàn các phương pháp chẩn đoán hình ảnh khác.
• Nếu phim X-quang cho thấy bất thường, người bệnh cần làm thêm CT, MRI, siêu âm hoặc sinh thiết để khẳng định.
• Người bệnh không nên tự ý chụp X-quang nhiều lần vì tia X là bức xạ ion hóa, có thể gây hại nếu lạm dụng.
• Điều quan trọng nhất là khi có triệu chứng bất thường, hãy đi khám sớm tại cơ sở y tế uy tín để được bác sĩ thăm khám và chỉ định phương pháp phù hợp.

Kết luận

Chụp X-quang có thể phát hiện được khối u trong một số trường hợp, đặc biệt khi khối u lớn, gây biến đổi rõ rệt về cấu trúc hoặc vị trí các cơ quan. Tuy nhiên, phương pháp này còn nhiều hạn chế: khó phát hiện u nhỏ, không xác định được bản chất khối u và dễ bỏ sót tổn thương ở giai đoạn đầu hoặc nằm sâu trong mô mềm. Vì thế, chẩn đoán khối u luôn cần kết hợp X-quang với các kỹ thuật hình ảnh hiện đại như CT, MRI, siêu âm… dưới sự chỉ định của bác sĩ chuyên khoa.

Giải đáp nhanh về chụp X-quang và khối u