Bàn chân bẹt ở trẻ em là vấn đề phổ biến khiến nhiều bậc phụ huynh lo lắng khi nhận thấy con mình đi đứng bất thường hoặc than đau mỏi chân sau khi vận động. Tuy nhiên, nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách, đa số trẻ sẽ phục hồi tốt, lấy lại vòm bàn chân tự nhiên và vận động linh hoạt hơn. Bài viết dưới đây sẽ giúp ba mẹ hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết cũng như các phương pháp chữa bàn chân bẹt ở trẻ em hiệu quả nhất hiện nay.
Tổng quan về bàn chân bẹt ở trẻ em
Bàn chân bẹt là tình trạng vòm dọc của lòng bàn chân bị sập xuống, khiến toàn bộ mặt dưới bàn chân gần như áp sát mặt đất khi trẻ đứng lên. Ở trẻ nhỏ, bàn chân bẹt khá phổ biến do cơ – gân lòng bàn chân còn yếu và phần lớn trường hợp sẽ cải thiện tự nhiên khi trẻ lớn hơn. Tuy nhiên, nếu vòm chân vẫn không hình thành sau 4–5 tuổi hoặc có dấu hiệu đi lại bất thường, phụ huynh nên đưa trẻ đi khám để được tư vấn sớm.
Có hai dạng bàn chân bẹt ở trẻ em:
- Bàn chân bẹt mềm: Vòm chân xuất hiện khi trẻ nhón chân hoặc ngồi, mất khi trẻ đứng. Đây là dạng thường gặp, dễ cải thiện.
- Bàn chân bẹt cứng: Vòm bàn chân không xuất hiện dù ở tư thế nào, thường do dị tật xương bẩm sinh, cần can thiệp y tế chuyên sâu.
Dấu hiệu nhận biết bàn chân bẹt ở trẻ em
- Khi trẻ đứng, lòng bàn chân phẳng hoàn toàn, không có vòm cong.
- Bé than đau, mỏi chân khi đi bộ, chạy nhảy.
- Đế giày dép của trẻ bị mòn nhiều ở phần trong.
- Gót chân hoặc cổ chân có xu hướng nghiêng vào trong rõ rệt.
- Trẻ né tránh vận động mạnh, kém linh hoạt so với bạn bè cùng tuổi.
Nguyên nhân hình thành bàn chân bẹt
- Yếu cơ – gân lòng bàn chân: Là nguyên nhân phổ biến nhất, liên quan đến quá trình phát triển bình thường.
- Yếu tố di truyền: Trẻ có cha mẹ bị bàn chân bẹt sẽ tăng nguy cơ mắc bệnh.
- Thừa cân, béo phì: Làm tăng tải trọng lên bàn chân, dễ làm sập vòm chân.
- Đi giày dép không phù hợp: Giày chật, đế quá mềm hoặc thiếu nâng đỡ vòm chân.
- Dị tật bẩm sinh: Ví dụ xương bàn chân bị dính hoặc phát triển bất thường.
Chẩn đoán bàn chân bẹt ở trẻ em
Để chẩn đoán chính xác, bác sĩ sẽ tiến hành các bước sau:
- Khám lâm sàng: Quan sát bàn chân khi trẻ đứng thẳng, nhón chân, đánh giá dáng đi, sự linh hoạt của vòm chân.
- Đo áp lực bàn chân (Footscan): Ghi nhận hình dạng phân bố lực tỳ khi bé đứng – di chuyển.
- Chụp X-quang: Chỉ định khi nghi ngờ dị tật xương hoặc để phân biệt giữa bàn chân bẹt mềm và cứng.
- Siêu âm: Đánh giá gân, cơ vùng cổ chân, hỗ trợ chẩn đoán nguyên nhân gây bẹt.
- Phân loại mức độ: Dựa trên mức độ phẳng của vòm chân, triệu chứng đau và sự linh hoạt của khớp.
Cách chữa bàn chân bẹt ở trẻ em không xâm lấn
Vật lý trị liệu và các bài tập tại nhà
Đây là phương pháp nền tảng, mang lại hiệu quả tối ưu khi thực hiện đều đặn. Mục tiêu chính là tăng sức mạnh cơ lòng bàn chân, kích thích cơ nâng vòm hoạt động và cải thiện dáng đi, giảm đau.
Các bài tập phổ biến:
- Bài tập nhón gót (đứng bằng đầu ngón chân): Cho trẻ đứng thẳng, nhón lên bằng đầu ngón chân rồi hạ xuống, thực hiện 10–15 lần mỗi set, lặp lại 2–3 set mỗi ngày.
- Bài tập kéo giãn gân gót: Dùng khăn quấn quanh bàn chân, kéo nhẹ về phía cơ thể để làm mềm vùng gân bị co kéo, giữ mỗi lần 20–30 giây.
- Bài tập nâng vòm bàn chân: Đặt khăn dưới chân, yêu cầu trẻ cuộn khăn lại bằng các ngón chân để tăng hoạt động cơ vòm chân.
- Đi bằng ngón chân, gót chân hoặc mép ngoài bàn chân: Thực hiện xen kẽ các kiểu đi này giúp các nhóm cơ nhỏ ở lòng bàn chân hoạt động hiệu quả.
- Nhặt vật nhỏ (ví dụ bi, khăn) bằng ngón chân: Giúp trẻ tăng kiểm soát, linh hoạt cho bàn chân.
Tập luyện đều đặn mỗi ngày sẽ cải thiện rõ rệt vòm chân, giúp giảm đau mỏi khi vận động. Ba mẹ nên duy trì thói quen này cho trẻ từ 3–10 tuổi.
Sử dụng đế lót chỉnh hình (Orthotic)
Đế lót chỉnh hình là giải pháp quan trọng trong điều trị bàn chân bẹt, giúp nâng đỡ vòm chân, phân bổ lại áp lực lên bàn chân và giảm đau khi đi lại. Các loại đế thường được làm từ vật liệu mềm hoặc bán cứng, tùy theo tình trạng cụ thể của trẻ.
Lưu ý khi sử dụng:
- Đế chỉnh hình phải vừa khít với lòng bàn chân, không quá cứng hoặc quá mềm.
- Trẻ nên đi giày có đế chỉnh hình hầu hết các hoạt động thường ngày, đặc biệt khi đi học, vận động.
- Đối với trường hợp đặc biệt (dị tật, vòm chân quá sập), nên đo số đo làm đế chỉnh hình cá nhân (custom-made).
Sử dụng giày định hình cho trẻ bị bàn chân bẹt
Giày định hình là loại giày được thiết kế chuyên biệt để nâng đỡ vòm bàn chân, giữ cho bàn chân ở tư thế đúng khi đi lại và vận động. Việc sử dụng giày định hình đúng cách sẽ hỗ trợ phục hồi vòm chân, giảm đau mỏi, đồng thời phòng ngừa các biến dạng thứ phát do bàn chân bẹt gây ra.
Lưu ý khi lựa chọn và sử dụng giày định hình:
- Ưu tiên giày có mũi rộng, đế thấp, phẳng và bám tốt.
- Thiết kế hỗ trợ tốt ở phần gót, cổ chân; tránh giày cao gót, giày đế quá mềm/lỏng.
- Giày định hình nên vừa khít với lòng bàn chân, có thể kết hợp với đế lót chỉnh hình theo chỉ định của bác sĩ.
- Thay giày phù hợp với tốc độ lớn của trẻ, không để giày chật gây biến dạng hoặc ảnh hưởng dáng đi.
Điều chỉnh chế độ vận động và kiểm soát cân nặng
Giảm tải trọng lên bàn chân giúp vòm chân phục hồi nhanh hơn:
- Kiểm soát cân nặng của trẻ, đặc biệt ở trẻ thừa cân/béo phì.
- Khuyến khích các môn thể thao nhẹ như bơi lội, đạp xe, các trò chơi vận động ngoài trời phù hợp lứa tuổi.
- Hạn chế đứng lâu hoặc vận động quá sức làm tăng áp lực lên bàn chân.
Đi chân trần trên bề mặt mềm
Đi chân trần trên cát, cỏ hoặc thảm cao su mềm giúp các cơ bàn chân phát triển tự nhiên, tăng sức mạnh cơ vòm chân, hỗ trợ quá trình hình thành vòm tự nhiên cho trẻ.
Phương pháp can thiệp y tế chuyên sâu
Nếu sau 6–12 tháng tập luyện và mang đế chỉnh hình mà tình trạng bàn chân bẹt của trẻ không cải thiện, hoặc nếu bàn chân thuộc loại bẹt cứng, bác sĩ có thể xem xét các biện pháp can thiệp y tế chuyên sâu:
Nắn chỉnh bằng tay (Manipulation)
Áp dụng cho trẻ nhỏ dưới 6 tuổi, đặc biệt với trường hợp phát hiện sớm. Kỹ thuật viên hoặc bác sĩ chuyên khoa sẽ thực hiện các thao tác nhẹ nhàng để nắn chỉnh, làm mềm các gân – cơ quanh bàn chân.
Bó bột hoặc nẹp chỉnh hình
Được chỉ định trong một số trường hợp bàn chân bẹt cứng, bàn chân có dị tật xương liên nhau. Trẻ sẽ được bó bột hoặc đeo nẹp chỉnh hình trong một khoảng thời gian nhất định, kết hợp tập luyện vật lý trị liệu để đạt hiệu quả cao nhất.
Phẫu thuật (trường hợp nặng)
Đây là lựa chọn cuối cùng, chỉ áp dụng khi bàn chân bẹt gây đau kéo dài, vận động hạn chế, dị tật xương nặng hoặc đã thử các phương pháp trên mà không hiệu quả. Các kỹ thuật mổ thường gồm chỉnh lại cấu trúc xương, giải phóng các khối xương bị dính. Tỷ lệ phải phẫu thuật rất thấp, chỉ khoảng 2–5% tổng số ca bàn chân bẹt ở trẻ em.
Trẻ bị bàn chân bẹt có chữa khỏi được không?
- Đối với bàn chân bẹt mềm: Nếu phát hiện sớm, can thiệp đúng và kiên trì thực hiện các bài tập, kết hợp mang đế chỉnh hình, phần lớn trẻ sẽ cải thiện tốt, phục hồi dáng đi bình thường, không đau nhức về sau.
- Đối với bàn chân bẹt cứng: Quá trình điều trị sẽ khó khăn hơn, nhưng nếu được chẩn đoán và can thiệp đúng cách, nhiều trường hợp vẫn có thể cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống và vận động.
Lưu ý: Việc điều trị bàn chân bẹt cần sự phối hợp giữa gia đình và bác sĩ. Can thiệp càng sớm, hiệu quả phục hồi càng cao.
Xem thêm: Tác hại của bàn chân bẹt
Cách phòng ngừa bàn chân bẹt ở trẻ
- Luôn chọn giày dép phù hợp, có hỗ trợ vòm chân cho trẻ từ nhỏ.
- Khuyến khích trẻ vận động đa dạng, đặc biệt các hoạt động tăng cường cơ bàn chân.
- Duy trì cân nặng hợp lý cho trẻ.
- Đưa trẻ đi khám chuyên khoa khi phát hiện dấu hiệu bất thường ở bàn chân, không tự ý can thiệp khi chưa có hướng dẫn của bác sĩ.
Kết luận
Bàn chân bẹt ở trẻ em là vấn đề phổ biến, nhưng hoàn toàn có thể cải thiện nếu phát hiện sớm và điều trị đúng cách. Việc phối hợp giữa gia đình, bác sĩ và chuyên viên vật lý trị liệu là chìa khóa để giúp trẻ lấy lại vòm bàn chân khỏe mạnh, vận động linh hoạt, phát triển toàn diện cả về thể chất lẫn tinh thần.
Nếu bạn cần tư vấn hoặc khám chuyên sâu về bàn chân bẹt cho bé, đừng ngần ngại liên hệ Phòng khám Xương Khớp Cao Khang để nhận được sự hỗ trợ tốt nhất.
