Thay khớp háng là một trong những phương pháp phẫu thuật hiệu quả nhất giúp phục hồi vận động, giảm đau và nâng cao chất lượng sống cho người bệnh mắc các bệnh lý nặng về khớp háng. Tuy nhiên, để đạt kết quả tối ưu, bên cạnh kỹ thuật mổ, quá trình phục hồi chức năng bằng các bài tập cho người thay khớp háng đóng vai trò quyết định đến hiệu quả cuối cùng, rút ngắn thời gian hồi phục, phòng ngừa biến chứng và giúp khớp háng nhân tạo bền vững lâu dài.
Vậy nên tập như thế nào, bài tập nào phù hợp ở từng giai đoạn? Hãy cùng Phòng khám xương khớp Cao Khang tìm hiểu chi tiết qua bài viết dưới đây.
Khi nào người bệnh nên bắt đầu tập sau thay khớp háng?
- Thời điểm tập luyện: Đa phần các kỹ thuật mổ hiện đại cho phép người bệnh bắt đầu tập các động tác nhẹ ngay từ ngày đầu sau mổ, dưới sự giám sát của nhân viên y tế. Với các trường hợp thay khớp háng toàn phần, bán phần hoặc mổ ít xâm lấn, thời gian tập phục hồi càng sớm thì kết quả càng tốt.
- Dấu hiệu sẵn sàng tập: Người bệnh có thể bắt đầu tập khi tình trạng tổng quát ổn định, không còn chảy máu, đau kiểm soát tốt, không sốt, không biến chứng sau mổ.
- Trường hợp cần trì hoãn: Những bệnh nhân có biến chứng sau mổ như nhiễm trùng, tụ máu, đau dữ dội hoặc mắc các bệnh lý nội khoa nặng nên tạm dừng tập và hỏi ý kiến bác sĩ trước khi vận động trở lại.
Nguyên tắc an toàn khi tập phục hồi sau thay khớp háng
Để đảm bảo hiệu quả tối ưu và phòng tránh nguy cơ trật khớp hoặc tổn thương khớp háng nhân tạo, người bệnh cần tuân thủ một số nguyên tắc quan trọng:
- Không gập hông quá 90° trong 6 tuần đầu: Tránh các động tác ngồi xổm, cúi người sâu hoặc nhấc gối quá cao.
- Tránh xoay chân mạnh vào trong hoặc bắt chéo chân: Không vắt chéo chân khi ngồi, không nằm nghiêng áp sát hai gối vào nhau.
- Tăng dần độ khó theo tiến trình hồi phục: Bắt đầu từ các động tác nhẹ, tăng dần về số lần, thời gian hoặc mức độ vận động khi đã thích nghi tốt.
- Luôn lắng nghe cơ thể: Ngưng tập ngay khi có dấu hiệu đau tăng, tê bì lan xuống chân, khớp háng lỏng lẻo, hoặc các biểu hiện bất thường.
- Tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ: Không tự ý thực hiện các động tác chưa được cho phép, nhất là các bài tập nâng cao hoặc sử dụng dụng cụ hỗ trợ.
Các bài tập giai đoạn 0 – 2 tuần sau mổ
Mục tiêu: Giảm đau, chống huyết khối, duy trì sức mạnh cơ căn bản, phòng ngừa cứng khớp.
Bài tập co cơ đùi trước
- Tư thế: Nằm ngửa, hai chân duỗi thẳng, thư giãn toàn thân.
- Thực hiện: Gồng chặt cơ đùi để ép mặt sau gối sát xuống giường, giữ 5–7 giây rồi thả lỏng.
- Số lần: 10–15 lần/lượt tập, 2–3 lượt/ngày.
- Lợi ích: Ngăn ngừa teo cơ đùi, cải thiện tuần hoàn chi dưới.
Bài tập co cơ mông
- Tư thế: Nằm ngửa, hai chân duỗi thẳng, đặt hai tay dọc theo thân.
- Thực hiện: Gồng chặt cơ mông, giữ 5 giây rồi thư giãn.
- Số lần: 10–15 lần mỗi lượt tập.
- Lợi ích: Tăng sức mạnh nhóm cơ mông, hỗ trợ dáng đi vững vàng.
Bài tập cử động cổ chân
- Tư thế: Nằm ngửa, chân duỗi thẳng.
- Thực hiện: Gập mu chân (hướng các ngón chân lên) rồi duỗi thẳng cổ chân. Thực hiện liên tục 20–30 lần.
- Lợi ích: Phòng ngừa hình thành huyết khối, hỗ trợ lưu thông máu.
Dang chân nhẹ khi nằm
- Tư thế: Nằm ngửa, hai chân duỗi thẳng.
- Thực hiện: Nhẹ nhàng đưa chân mổ sang ngang khoảng 10–15 cm rồi đưa về giữa, không xoay chân vào trong.
- Số lần: 10–12 lần/lượt tập.
- Lợi ích: Duy trì sự linh hoạt của khớp háng.
Co gối trượt trên giường
- Tư thế: Nằm ngửa.
- Thực hiện: Từ từ kéo gót chân về phía mông cho đến khi cảm thấy căng nhẹ, rồi duỗi thẳng ra.
- Số lần: 10 lần/lượt tập.
- Lợi ích: Giúp duy trì biên độ gập khớp háng, giảm co rút.
Các bài tập giai đoạn 2 – 6 tuần sau mổ
Mục tiêu: Tăng biên độ vận động, cải thiện khả năng đứng và đi lại, phục hồi cơ bắp.
Trượt gót chân tăng biên độ
- Thực hiện: Tăng dần khoảng cách co gối về phía mông, không vượt quá mức đau cho phép.
- Lợi ích: Gia tăng linh hoạt khớp háng và khớp gối.
Bài tập nâng chân thẳng
- Tư thế: Nằm ngửa, chân mổ duỗi thẳng, chân lành co nhẹ.
- Thực hiện: Nâng chân mổ lên khỏi mặt giường khoảng 20–30 cm, giữ 3 giây rồi hạ xuống.
- Số lần: 10–12 lần.
- Lợi ích: Tăng sức mạnh cơ đùi, hỗ trợ đi lại.
Bài tập đứng dang chân
- Tư thế: Đứng vịn ghế hoặc tường để giữ thăng bằng.
- Thực hiện: Đưa chân mổ sang bên (dang chân), giữ 2–3 giây, rồi về tư thế ban đầu.
- Số lần: 10–12 lần.
- Lợi ích: Tăng sức mạnh cơ mông trung gian, cải thiện dáng đi.
Đứng đá chân ra sau
- Tư thế: Đứng vịn chắc chắn.
- Thực hiện: Đưa chân mổ ra phía sau, giữ 2–3 giây, quay về vị trí cũ.
- Số lần: 10–12 lần.
- Lợi ích: Tăng cường cơ mông lớn, giúp ổn định khớp.
Tập đứng lên – ngồi xuống nhẹ
- Tư thế: Ngồi trên ghế cao, hai chân đặt chắc chắn.
- Thực hiện: Đứng dậy rồi ngồi xuống chậm rãi, có thể dùng tay hỗ trợ.
- Số lần: 10–15 lần.
- Lợi ích: Cải thiện sức mạnh toàn thân, tăng tự tin khi vận động.
Các bài tập nâng cao sau 6 – 12 tuần
Mục tiêu: Phục hồi sức mạnh, tăng khả năng thăng bằng, lấy lại dáng đi tự nhiên.
Tập bước lên bục thấp
- Dụng cụ: Bục cao 10–15 cm.
- Thực hiện: Đứng hai chân trước bục, bước chân mổ lên bục, rồi bước xuống. Đổi bên.
- Số lần: 10 lần mỗi chân.
- Lợi ích: Tăng sức mạnh đùi, mông, hỗ trợ đi cầu thang.
Đi bộ gia tăng cự ly
- Thực hiện: Bắt đầu với 5–10 phút, tăng dần lên 20–30 phút/ngày tuỳ khả năng.
- Lợi ích: Cải thiện sức bền, phục hồi chức năng sinh hoạt hàng ngày.
Tập thăng bằng một chân
- Thực hiện: Đứng trên chân mổ (tay vịn chắc), giữ thăng bằng 5–10 giây, tăng dần thời gian khi quen.
- Lợi ích: Cải thiện khả năng thăng bằng, giảm đi khập khiễng.
Mini Squat (ngồi xuống nửa chừng)
- Thực hiện: Đứng thẳng, hai chân rộng bằng vai, gập gối nhẹ khoảng 30°, giữ thẳng lưng, rồi đứng lên.
- Số lần: 10–15 lần.
- Lợi ích: Tăng sức mạnh đùi, mông, phục hồi vận động sinh hoạt.
Tập dây kháng lực
- Dụng cụ: Dây kháng lực loại nhẹ.
- Thực hiện: Đeo dây vào cổ chân, thực hiện các động tác dang chân, đưa chân ra sau.
- Số lần: 10–12 lần mỗi động tác.
- Lợi ích: Củng cố sức mạnh các nhóm cơ quanh khớp háng.
Bài tập duy trì sau 3 tháng giúp tối ưu vận động
Sau 3 tháng, người bệnh có thể trở lại các hoạt động bình thường như đi bộ nhanh, đạp xe nhẹ, bơi lội, đồng thời nên duy trì các bài tập sau:
- Clamshell (kẹp gối): Nằm nghiêng, hai gối cong 45°, mở gối chân trên lên rồi hạ xuống.
- Bridge (nâng mông): Nằm ngửa, hai chân co, dùng lực gót chân nâng mông khỏi mặt giường, giữ 3–5 giây rồi hạ xuống.
- Tập cơ mông chậu nâng cao: Các bài tập phối hợp nhiều động tác để phát triển toàn diện nhóm cơ vùng chậu, hỗ trợ cho các hoạt động thể thao vừa phải.
Bài tập cho người thay khớp háng nên tránh
Để bảo vệ khớp háng nhân tạo, người bệnh nên tránh các động tác sau:
- Ngồi xổm, ngồi gập sâu.
- Chạy bộ cường độ cao, nhảy xa hoặc vận động mạnh chưa được phép.
- Ngồi bắt chéo chân hoặc vắt chân lên nhau.
- Xoay người đột ngột, vặn mình quá mức.
- Các bài tập chịu lực mạnh, đạp xe nặng, chơi thể thao đối kháng (nếu không có chỉ định của bác sĩ).
Kết luận
Bài tập phục hồi chức năng là phần không thể thiếu trong hành trình hồi phục sau phẫu thuật thay khớp háng. Tập luyện đúng kỹ thuật, đủ lộ trình sẽ giúp bệnh nhân rút ngắn thời gian hồi phục, lấy lại vận động gần như bình thường và kéo dài tuổi thọ của khớp háng nhân tạo.
Phòng khám Xương khớp Cao Khang khuyến khích bệnh nhân nên chủ động tập luyện theo hướng dẫn, đồng thời tái khám định kỳ để được kiểm tra, tư vấn phục hồi chức năng phù hợp với từng giai đoạn. Mỗi người là một trường hợp riêng biệt – đừng ngần ngại hỏi ý kiến chuyên gia để có lộ trình tập luyện an toàn, hiệu quả nhất.
