Nguyên nhân bàn chân bẹt ở người lớn, triệu chứng, cách điều trị và phòng ngừa

Tổng quan về bàn chân bẹt ở người lớn

Bàn chân bẹt ở người lớn là tình trạng phần vòm cong tự nhiên ở lòng bàn chân bị sụp xuống hoặc biến mất hoàn toàn, khiến toàn bộ mặt dưới bàn chân gần như áp sát mặt đất khi đứng, đi lại. Ở người bình thường, vòm bàn chân có tác dụng như một chiếc “lò xo”, giúp hấp thu lực, giảm sốc khi vận động và phân tán trọng lượng cơ thể. Khi vòm chân bị sụp, khả năng đàn hồi này mất đi, khiến chân nhanh mỏi, đau và dễ phát sinh các vấn đề ở mắt cá, gối, hông, cột sống.

Bàn chân bẹt có thể bẩm sinh (xuất hiện từ nhỏ) hoặc mắc phải ở người trưởng thành. Trong đó, bàn chân bẹt mắc phải thường gặp ở người lớn tuổi hoặc người có lối sống, bệnh lý tác động đến cấu trúc bàn chân. Đây là một tình trạng phổ biến, nhưng nếu không được nhận biết và điều trị kịp thời có thể dẫn đến nhiều biến chứng về vận động và chất lượng sống.

Nguyên nhân gây bàn chân bẹt ở người lớn

Yếu tố cơ học – sinh lý

Theo thời gian, cấu trúc dây chằng và cơ nâng đỡ vòm chân trở nên lỏng lẻo, yếu đi. Tuổi tác càng cao, các gân cơ ở bàn chân càng kém linh hoạt, khiến vòm chân dễ bị xẹp xuống, nhất là ở những người ít vận động hoặc không tập luyện tăng cường sức mạnh bàn chân.

Lối sống và thói quen sinh hoạt

• Những người thường xuyên đứng lâu, đi bộ hoặc làm việc trên bề mặt cứng, không có đệm đàn hồi dễ bị tổn thương vòm chân.
• Mang giày dép không phù hợp như giày bệt, dép mềm, giày đế phẳng… lâu ngày làm vòm chân yếu đi.
• Thừa cân, béo phì làm tăng áp lực lên bàn chân, đẩy nhanh quá trình sụp vòm.

Chấn thương vùng bàn chân

Một số người bị bàn chân bẹt mắc phải do chấn thương, đặc biệt là đứt hoặc tổn thương gân chày sau (gân chính nâng đỡ vòm chân). Ngoài ra, các chấn thương ở khớp cổ chân hoặc bàn chân, gãy xương vùng bàn chân cũng có thể làm mất vòm.

Bệnh lý nền

• Viêm khớp dạng thấp làm thay đổi cấu trúc khớp, phá hủy các mô nâng đỡ vòm chân.
• Đái tháo đường có thể gây tổn thương thần kinh và cơ, làm biến dạng bàn chân.
• Một số bệnh thần kinh – cơ khác như bại liệt, rối loạn cơ cũng là yếu tố nguy cơ.

Triệu chứng bàn chân bẹt ở người lớn

Người lớn bị bàn chân bẹt thường có các triệu chứng sau:

• Đau và mỏi bàn chân, nhất là sau khi đi bộ, đứng lâu hoặc vận động nhiều.
• Đau cổ chân (mặt trong), vùng gân chày sau, có thể lan ra ngoài mắt cá.
• Bàn chân xoay ngoài, gót chân nghiêng ra ngoài nhiều hơn so với bình thường.
• Khả năng vận động giảm, đi lại nhanh mệt, kém linh hoạt.
• Đau lan lên cẳng chân, đầu gối, hông hoặc thắt lưng do trục chân bị lệch, cơ thể mất cân bằng.
• Mang giày khó chịu, giày bị mòn lệch (mòn ngoài nhiều hơn).
• Một số trường hợp bàn chân biến dạng rõ, khó đứng bằng gót chân hoặc nhón chân.

Bàn chân bẹt có nguy hiểm không? Biến chứng nếu không điều trị

Nếu không được điều trị kịp thời, bàn chân bẹt ở người lớn có thể dẫn đến nhiều biến chứng:

• Mất cân bằng trục chân – gối – hông: Sụp vòm bàn chân làm thay đổi trục chịu lực, lâu dần gây lệch trục gối, hông và cột sống.
• Nguy cơ viêm cân gan chân, viêm gân chày sau: Các gân và cân ở lòng bàn chân bị quá tải, dễ viêm và đau kéo dài.
• Tăng áp lực lên khớp gối, đau gối mạn tính: Do cơ thể phải bù trừ để giữ thăng bằng.
• Đau lưng dưới, lệch tư thế cơ thể: Lực truyền lên cột sống không đều.
• Hạn chế vận động, giảm chất lượng cuộc sống: Đau kéo dài, mỏi mệt khiến người bệnh ngại đi lại, sinh hoạt khó khăn hơn.

Chẩn đoán bàn chân bẹt ở người lớn

Khám lâm sàng

Bác sĩ sẽ quan sát tư thế bàn chân khi đứng thẳng, đánh giá hình dạng vòm lòng bàn chân, kiểm tra dáng đi, độ linh hoạt các khớp bàn chân, cổ chân. Một số test đơn giản như kiểm tra vết lõm ở lòng bàn chân khi đứng, nhón gót chân, kiểm tra gót chân nghiêng…

Chẩn đoán cận lâm sàng

• X-quang bàn chân ở tư thế chịu lực: Giúp đánh giá rõ mức độ sụp vòm, lệch trục xương.
• Siêu âm: Đánh giá tình trạng gân chày sau.
• MRI: Trong trường hợp nghi ngờ đứt hoặc viêm gân chày sau, giúp phát hiện tổn thương mô mềm và đánh giá biến chứng.

Điều trị bàn chân bẹt ở người lớn

Điều trị không phẫu thuật (ưu tiên)

• Vật lý trị liệu: Tập luyện các nhóm cơ nâng đỡ vòm chân, tăng sức mạnh cho cơ bàn chân, cẳng chân, phục hồi dáng đi.
• Bài tập phục hồi vòm chân: Bài tập cuộn khăn, nhón gót chân, kéo căng gân Achilles, short foot exercise… giúp cải thiện chức năng bàn chân.
• Đế chỉnh hình (orthotics): Đế lót giày tùy chỉnh theo hình dạng bàn chân, hỗ trợ nâng vòm và giảm đau.
• Giày dép phù hợp: Sử dụng giày có hỗ trợ vòm, đệm lót tốt, hạn chế giày bệt, dép mềm.
• Kiểm soát cân nặng: Giảm trọng lượng giúp giảm áp lực lên bàn chân.
• Giảm bớt các hoạt động gây đau: Tránh đứng lâu, đi bộ nhiều khi đang đau.

Điều trị bằng thuốc

• Thuốc giảm đau, kháng viêm: Dùng khi có viêm gân, đau nhiều. Không nên lạm dụng kéo dài.
• Thuốc hỗ trợ giảm viêm: Chỉ sử dụng ngắn hạn theo chỉ định của bác sĩ.

Tiêm điều trị

• Tiêm corticosteroid: Chỉ định khi có viêm gân chày sau nặng, cần thận trọng vì có thể làm yếu gân nếu lạm dụng.
• Tiêm huyết tương giàu tiểu cầu (PRP): Giúp hỗ trợ hồi phục mô gân bị tổn thương trong một số trường hợp.

Phẫu thuật (khi nào cần?)

• Áp dụng khi bàn chân bẹt mức độ nặng, đã điều trị bảo tồn lâu dài nhưng không hiệu quả, đau ảnh hưởng nhiều đến sinh hoạt hoặc khi gân chày sau bị đứt, biến dạng bàn chân nặng.
• Các phương pháp phổ biến: tái tạo gân chày sau, chỉnh trục xương gót, chuyển gân, ghép xương…

Các bài tập hỗ trợ điều trị tại nhà

• Bài tập cuộn khăn: Dùng ngón chân cuộn tròn chiếc khăn mỏng dưới sàn, lặp lại 10–15 lần/ngày giúp kích hoạt cơ bàn chân.
• Bài tập nhón chân: Đứng nhón chân, giữ vài giây rồi hạ xuống, lặp lại 10–15 lần. Có thể tập với hai chân hoặc một chân.
• Kéo căng gân Achilles: Ngồi duỗi chân, dùng khăn vòng qua bàn chân rồi kéo nhẹ về phía mình, giữ 15–30 giây.
• Short foot exercise: Gồng cơ nâng vòm lòng bàn chân trong tư thế đứng hoặc ngồi, giữ vài giây rồi thả lỏng.
• Đi bộ chân trần trên bề mặt mềm: Kích thích cơ bàn chân hoạt động, giúp phục hồi vòm.

Phòng ngừa bàn chân bẹt ở người lớn

• Chọn giày phù hợp: Giày hỗ trợ vòm tốt, có đệm lót đàn hồi, hạn chế giày bệt, dép mềm.
• Duy trì cân nặng hợp lý: Giảm nguy cơ quá tải lên bàn chân.
• Tăng cường bài tập cơ bàn chân: Thường xuyên tập luyện giúp duy trì sức mạnh và sự dẻo dai cho bàn chân.
• Tránh đứng lâu, đi nhiều trên nền cứng: Nếu bắt buộc, nên xen kẽ thời gian nghỉ ngơi và tập co duỗi bàn chân.
• Khám sớm khi có dấu hiệu bất thường: Đau bàn chân, đau cổ chân kéo dài cần được đánh giá sớm.

Kết luận

Bàn chân bẹt ở người lớn là tình trạng khá phổ biến, ảnh hưởng nhiều đến vận động, chất lượng sống và dễ gây biến chứng nếu không điều trị kịp thời. Việc phát hiện sớm, lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp (ưu tiên bảo tồn, tập luyện, đế chỉnh hình…) sẽ giúp phục hồi chức năng bàn chân, giảm đau và phòng ngừa biến chứng lâu dài. Nếu có bất kỳ dấu hiệu nào kể trên, hãy chủ động đến khám tại cơ sở chuyên khoa xương khớp để được tư vấn và điều trị đúng cách.