Sốt chườm nóng hay lạnh là thắc mắc của rất nhiều người khi chăm sóc sức khỏe cho bản thân hoặc người thân, đặc biệt là trẻ nhỏ. Sốt là triệu chứng thường gặp ở mọi lứa tuổi, khiến người bệnh cảm thấy mệt mỏi, khó chịu và lo lắng. Trong quá trình xử trí tại nhà, không ít người bối rối không biết nên chọn chườm nóng, chườm lạnh hay chườm ấm mới thực sự giúp hạ sốt an toàn. Việc áp dụng sai phương pháp không những không giảm được sốt mà còn có thể gây nguy hiểm, làm tăng nguy cơ biến chứng, nhất là với trẻ em.
Vậy sốt nên chườm gì cho đúng? Bài viết dưới đây của Phòng khám Xương khớp Cao Khang sẽ giúp bạn hiểu rõ và lựa chọn cách xử trí phù hợp, an toàn cho mọi thành viên trong gia đình.
Tìm hiểu về sốt
Sốt được định nghĩa là tình trạng thân nhiệt cơ thể tăng cao hơn mức bình thường (trên 37,5°C khi đo ở nách, hoặc trên 38°C khi đo ở miệng/hậu môn). Đây là phản ứng tự nhiên của cơ thể trước các tác nhân gây bệnh, chủ yếu là do nhiễm trùng (virus, vi khuẩn), viêm nhiễm, tiêm phòng, mọc răng ở trẻ nhỏ hoặc một số nguyên nhân khác.
Khi sốt, cơ thể phải hoạt động nhiều hơn để sản sinh năng lượng, từ đó làm tăng nhu cầu oxy, tăng nhịp tim và thở nhanh. Sốt kéo dài có thể gây mất nước, rối loạn điện giải, làm người bệnh mệt mỏi, chán ăn, suy giảm miễn dịch và đặc biệt là tăng nguy cơ co giật do sốt ở trẻ nhỏ. Việc hạ sốt đúng cách không chỉ giúp giảm cảm giác khó chịu mà còn phòng tránh các biến chứng nguy hiểm.
Cơ chế hạ nhiệt của cơ thể
Thân nhiệt của con người được kiểm soát bởi vùng dưới đồi của não bộ, giống như một “nhiệt kế trung tâm”. Khi bị nhiễm trùng hoặc các yếu tố kích thích khác, các chất trung gian hóa học (như cytokine, prostaglandin) sẽ kích hoạt vùng dưới đồi tăng điểm điều chỉnh nhiệt độ cơ thể, gây ra hiện tượng sốt.
Khi sốt, các mạch máu dưới da có xu hướng co lại để giữ nhiệt, làm nhiệt độ bên trong cơ thể tăng cao. Cảm giác ớn lạnh, run rẩy thường xuất hiện trong giai đoạn đầu của sốt, sau đó mới đến giai đoạn thân nhiệt tăng thực sự. Khi nhiệt độ hạ, mạch máu lại giãn ra, da đỏ, tiết nhiều mồ hôi để tỏa nhiệt ra ngoài.
Hiểu rõ cơ chế này sẽ giúp chúng ta chọn được phương pháp chườm phù hợp để hỗ trợ quá trình hạ nhiệt tự nhiên của cơ thể, tránh những sai lầm có thể khiến sốt nặng hơn.
Sốt chườm nóng hay lạnh?
Đây là câu hỏi khiến rất nhiều người lúng túng khi chăm sóc người bệnh sốt, đặc biệt là trẻ em. Dưới đây là phân tích từng phương pháp chườm thường gặp:
Chườm lạnh (nước đá, khăn lạnh)
Nhiều người nghĩ rằng nhiệt độ cơ thể cao thì nên dùng lạnh để hạ sốt nhanh. Tuy nhiên, chườm lạnh hoặc dùng nước đá là hoàn toàn không phù hợp khi hạ sốt, đặc biệt là với trẻ nhỏ. Lý do:
- Nhiệt độ thấp từ nước đá sẽ làm các mạch máu dưới da co lại mạnh mẽ, ngăn cản quá trình thoát nhiệt, khiến nhiệt độ trung tâm của cơ thể không được tỏa ra ngoài mà còn có thể tăng cao hơn.
- Việc co mạch này có thể làm người bệnh cảm thấy run lạnh, dễ dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như co giật, rối loạn thân nhiệt.
- Chườm lạnh còn tiềm ẩn nguy cơ gây bỏng lạnh, nhất là với làn da nhạy cảm của trẻ nhỏ.
Vì vậy, tuyệt đối không sử dụng nước lạnh, nước đá để chườm hoặc tắm cho người bị sốt.
Chườm nóng
Ngược lại với chườm lạnh, một số người lại cho rằng dùng nhiệt độ cao để “đánh bật” cơn sốt là đúng. Tuy nhiên, chườm nóng (dùng túi chườm hoặc khăn ngâm nước nóng) hoàn toàn không được khuyến cáo trong xử trí sốt:
- Chườm nóng sẽ khiến thân nhiệt tăng thêm, gây ra nguy cơ mất nước trầm trọng hơn.
- Quá trình này không giúp giãn mạch hiệu quả, thậm chí có thể gây bỏng cho người bệnh, nhất là trẻ nhỏ và người già.
- Sử dụng nhiệt cao còn làm tăng cảm giác khó chịu, bức bối, làm chậm quá trình hạ sốt tự nhiên của cơ thể.
Tóm lại, không chườm nóng khi sốt để tránh làm tình trạng nặng hơn.
Chườm ấm – Phương pháp đúng và an toàn
Theo khuyến cáo của Bộ Y tế và các chuyên gia y tế, chườm ấm là phương pháp hỗ trợ hạ sốt an toàn và hiệu quả nhất cho cả người lớn và trẻ nhỏ.
- Nước ấm nên dùng khoảng 30–32°C, tức là ấm hơn nhiệt độ phòng một chút, nhưng không quá nóng.
- Chườm ấm sẽ giúp giãn mạch máu dưới da, tăng quá trình tỏa nhiệt, hỗ trợ thân nhiệt trung tâm giảm từ từ về mức bình thường.
- Đây là cách an toàn, không gây kích ứng da, phù hợp với mọi lứa tuổi.
Hướng dẫn chườm ấm đúng cách khi bị sốt
Để việc chườm ấm đạt hiệu quả tốt nhất và an toàn, cần thực hiện đúng quy trình sau:
Chuẩn bị
- Một chiếc khăn bông mềm, sạch.
- Một chậu nước ấm khoảng 30–32°C (không dùng nước lạnh, không dùng nước nóng già).
Cách thực hiện
- Nhúng khăn vào nước ấm, vắt ráo nước vừa phải, tránh nhỏ giọt lên người bệnh.
- Chườm/lau nhẹ nhàng vào các vị trí: nách, bẹn, trán, hai bên cổ, lòng bàn tay, lòng bàn chân – đây là những vùng da mỏng, nhiều mạch máu, giúp tỏa nhiệt nhanh.
- Lau khắp cơ thể nhẹ nhàng, thay khăn thường xuyên khi khăn nguội, không để khăn lạnh.
- Thời gian mỗi lần chườm ấm khoảng 10–15 phút, có thể lặp lại nhiều lần trong ngày nếu sốt chưa giảm.
Kết hợp thêm
- Uống nhiều nước, có thể bổ sung dung dịch điện giải (oresol) nếu ra mồ hôi nhiều.
- Mặc quần áo mỏng, thoáng, tránh đắp chăn dày hoặc mặc đồ kín.
- Sử dụng thuốc hạ sốt (paracetamol) khi nhiệt độ ≥ 38,5°C, đúng liều theo hướng dẫn bác sĩ.
Sai lầm thường gặp khi chườm hạ sốt
Nhiều người, nhất là các bậc cha mẹ trẻ nhỏ, dễ mắc phải các sai lầm sau trong quá trình chăm sóc người bệnh sốt:
- Chườm đá hoặc khăn lạnh lên trán: Thường nghĩ rằng lạnh sẽ giúp hạ sốt nhanh, nhưng thực tế lại phản tác dụng, làm sốt kéo dài hoặc tăng nặng.
- Ngâm nước lạnh hoặc tắm lạnh khi đang sốt: Rất nguy hiểm, dễ làm co mạch, run lạnh, tăng nguy cơ biến chứng nặng.
- Quấn chăn dày, mặc nhiều lớp quần áo: Nhiều người sợ người bệnh bị “cảm lạnh”, nhưng quấn kín sẽ cản trở quá trình tỏa nhiệt, làm sốt dai dẳng hơn.
- Chườm quá nóng: Có thể gây bỏng, làm nhiệt độ cơ thể tăng thêm, nguy hiểm cho người bệnh.
Việc tránh những sai lầm này sẽ giúp quá trình hạ sốt được an toàn và hiệu quả hơn.
Khi nào cần đi khám bác sĩ?
Mặc dù đa số các trường hợp sốt có thể tự xử trí tại nhà bằng các biện pháp đơn giản, nhưng bạn cần lưu ý đưa người bệnh đi khám bác sĩ ngay khi có các dấu hiệu sau:
- Sốt cao ≥ 39°C không hạ sau 1–2 giờ dùng thuốc hạ sốt hoặc chườm ấm.
- Trẻ nhỏ có biểu hiện co giật, li bì, bỏ bú, khóc không dỗ, thở bất thường, tím tái môi đầu chi.
- Người lớn xuất hiện đau đầu dữ dội, cứng gáy, phát ban, đau ngực, khó thở hoặc lơ mơ.
- Sốt kéo dài trên 2–3 ngày mà không xác định được nguyên nhân rõ ràng, hoặc đi kèm các triệu chứng bất thường khác (nôn nhiều, tiêu chảy, đau bụng dữ dội…).
Khi đó, việc thăm khám bác sĩ chuyên khoa là hết sức cần thiết để tìm nguyên nhân và điều trị kịp thời, tránh các biến chứng nguy hiểm.
Kết luận
Sốt là tình trạng thường gặp nhưng tuyệt đối không được chủ quan khi xử trí tại nhà. Khi bị sốt, phương pháp chườm đúng là chườm ấm, không nên chườm lạnh hoặc chườm nóng, để tránh làm thân nhiệt tăng cao hơn hoặc gây các biến chứng không mong muốn. Ngoài việc chườm ấm, hãy kết hợp uống nhiều nước, nghỉ ngơi hợp lý, dùng thuốc hạ sốt khi cần thiết, mặc quần áo thoáng mát và theo dõi sát các biểu hiện bất thường.
