Giới thiệu về gãy đầu trên xương cánh tay
Gãy đầu trên xương cánh tay là một trong những chấn thương phổ biến nhất ở vùng vai, có thể gặp ở mọi lứa tuổi nhưng đặc biệt thường xảy ra ở người lớn tuổi và phụ nữ bị loãng xương. Tình trạng gãy đầu trên xương cánh tay không chỉ gây đau đớn dữ dội, hạn chế vận động mà còn tiềm ẩn nhiều biến chứng nếu không được chẩn đoán và xử trí kịp thời. Việc hiểu rõ về gãy đầu trên xương cánh tay sẽ giúp người bệnh chủ động nhận biết dấu hiệu, lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp và phục hồi chức năng hiệu quả nhất.
Vai trò của đầu trên xương cánh tay
Đầu trên xương cánh tay, hay còn gọi là đầu gần xương cánh tay, là phần phía trên cùng của xương cánh tay, tiếp giáp với ổ chảo của xương vai để tạo nên khớp vai. Đây là vùng có cấu trúc giải phẫu phức tạp, liên kết chặt chẽ với các dây chằng, gân cơ như cơ delta, cơ chóp xoay, giúp thực hiện các động tác xoay, giơ tay lên cao, đưa tay ra phía trước hoặc sang bên. Khi gãy đầu trên xương cánh tay, chức năng vận động của vai bị ảnh hưởng nghiêm trọng, thậm chí có thể dẫn đến mất khả năng vận động nếu không được can thiệp sớm.
Nguyên nhân gây gãy đầu trên xương cánh tay
Có nhiều nguyên nhân khác nhau dẫn đến gãy đầu trên xương cánh tay, phổ biến nhất là:
- Ngã chống tay hoặc ngã đập trực tiếp vùng vai: Đây là nguyên nhân hàng đầu gây gãy đầu trên xương cánh tay ở người già, do mật độ xương giảm, xương yếu dễ bị tổn thương ngay cả khi va chạm nhẹ.
- Tai nạn giao thông, tai nạn lao động, tai nạn sinh hoạt: Lực tác động mạnh vào vùng vai hoặc cánh tay trong các tình huống này cũng dễ dẫn đến gãy đầu trên xương cánh tay.
- Chấn thương thể thao: Các môn thể thao có nguy cơ té ngã như bóng rổ, cầu lông, bóng chuyền hoặc hoạt động thể chất mạnh làm tăng khả năng bị gãy đầu trên xương cánh tay.
- Bệnh lý về xương: Những người mắc bệnh loãng xương, u xương, di căn xương sẽ làm giảm độ chắc khỏe, tăng nguy cơ bị gãy đầu trên xương cánh tay ngay cả khi va chạm nhẹ.
Phân loại gãy đầu trên xương cánh tay
Trong y học, gãy đầu trên xương cánh tay thường được phân loại dựa vào mức độ di lệch và số mảnh gãy:
- Gãy không di lệch: Các mảnh xương vẫn còn gần đúng vị trí giải phẫu ban đầu, ít gây biến dạng, thường được điều trị bảo tồn.
- Gãy di lệch: Các mảnh xương bị tách rời khỏi vị trí, thay đổi trục hoặc chiều dài cánh tay, cần được can thiệp sớm để tránh di chứng.
- Phân loại Neer: Dựa vào số mảnh gãy, gồm gãy 2 mảnh, 3 mảnh và 4 mảnh; trong đó, gãy càng nhiều mảnh càng phức tạp, nguy cơ biến chứng càng cao, cần điều trị tích cực hơn.
- Gãy phức tạp/vỡ vụn: Đầu trên xương cánh tay vỡ thành nhiều mảnh nhỏ, thường gặp ở người già do loãng xương nặng.
Dấu hiệu nhận biết gãy đầu trên xương cánh tay
Nhận biết sớm dấu hiệu gãy đầu trên xương cánh tay là yếu tố quan trọng giúp điều trị hiệu quả, hạn chế biến chứng. Những triệu chứng thường gặp bao gồm:
- Đau dữ dội vùng vai: Ngay sau khi chấn thương, người bệnh cảm thấy đau nhói ở vùng vai, mức độ đau tăng lên rõ rệt khi cử động cánh tay.
- Sưng nề, bầm tím: Vùng vai bị sưng to, xuất hiện bầm tím lan xuống cánh tay, thậm chí quanh khớp vai.
- Biến dạng vùng vai: Có thể nhận thấy vai bị lệch trục, biến dạng gồ lên hoặc trũng xuống, chi trên ngắn lại so với bên lành.
- Hạn chế vận động: Người bệnh không thể giơ tay, đưa tay lên cao hoặc xoay vai như bình thường.
- Có tiếng lạo xạo khi vận động: Trong một số trường hợp, khi cử động vùng bị gãy xương, bệnh nhân cảm nhận được tiếng lạo xạo hoặc cọ xát do các đầu xương cọ vào nhau.
- Tê bì, yếu cơ, mất cảm giác: Nếu gãy đầu trên xương cánh tay kèm theo tổn thương thần kinh, bệnh nhân có thể bị tê liệt hoặc yếu liệt cơ vai, cánh tay.
Chẩn đoán gãy đầu trên xương cánh tay
Để xác định chính xác tình trạng gãy đầu trên xương cánh tay, bác sĩ sẽ tiến hành:
- Khám lâm sàng kỹ lưỡng: Đánh giá vị trí đau, mức độ sưng, biến dạng vùng vai, khả năng vận động của khớp vai – khuỷu – cổ tay. Đồng thời kiểm tra thần kinh và mạch máu để phát hiện tổn thương đi kèm.
- Chụp X-quang: Đây là phương pháp tiêu chuẩn vàng giúp xác định vị trí, mức độ di lệch, số mảnh gãy của gãy đầu trên xương cánh tay.
- Chụp cắt lớp vi tính (CT scan): Áp dụng trong trường hợp gãy phức tạp, nhiều mảnh nhỏ hoặc nghi ngờ tổn thương ổ khớp vai mà X-quang thông thường không thể hiện rõ.
Biến chứng của gãy đầu trên xương cánh tay
Nếu không được điều trị đúng cách, gãy đầu trên xương cánh tay có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng như:
- Dính khớp vai, cứng khớp vai: Do bất động lâu hoặc tập phục hồi không đúng cách khiến vai bị hạn chế vận động, đau kéo dài.
- Can lệch, khớp giả: Xương liền sai trục hoặc không liền, gây biến dạng vĩnh viễn, giảm chức năng vận động cánh tay.
- Hoại tử chỏm xương cánh tay: Đặc biệt gặp ở người cao tuổi hoặc gãy nhiều mảnh, do mạch máu nuôi dưỡng bị đứt, dẫn đến hoại tử phần đầu xương.
- Tổn thương thần kinh, mạch máu: Nếu các mảnh xương gãy đầu trên xương cánh tay chèn ép hoặc làm tổn thương bó mạch thần kinh nách, có thể gây tê liệt, yếu liệt tay, thiếu máu nuôi chi.
- Đau mạn tính, suy giảm chất lượng cuộc sống: Đau nhức kéo dài, hạn chế vận động, ảnh hưởng lâu dài đến sinh hoạt, lao động.
Phương pháp điều trị gãy đầu trên xương cánh tay
Điều trị bảo tồn
Đối với những trường hợp gãy đầu trên xương cánh tay không di lệch hoặc di lệch rất ít, bác sĩ thường chỉ định điều trị bảo tồn, bao gồm:
- Bất động vùng vai – cánh tay: Dùng đai Desault, băng số 8, đai treo tay cố định vùng gãy trong 2–4 tuần (tùy mức độ tổn thương).
- Dùng thuốc giảm đau, kháng viêm, bổ sung canxi, vitamin D: Giúp giảm đau, hỗ trợ quá trình liền xương và phòng chống loãng xương.
- Theo dõi sát, tái khám định kỳ: Chụp X-quang kiểm tra tiến trình liền xương, phát hiện sớm nguy cơ di lệch hoặc biến chứng.
- Tập vận động sớm dưới hướng dẫn: Ngay khi triệu chứng thuyên giảm, bệnh nhân được hướng dẫn các bài tập nhẹ nhàng cho cổ tay, khuỷu tay, sau đó tăng dần vận động khớp vai để phòng dính khớp.
Điều trị phẫu thuật
Với các trường hợp gãy đầu trên xương cánh tay di lệch nhiều, gãy nhiều mảnh, tổn thương phối hợp hoặc điều trị bảo tồn thất bại, phẫu thuật là lựa chọn tối ưu:
- Kết hợp xương bằng nẹp vít chuyên dụng: Các mảnh xương được nắn chỉnh và cố định bằng vít, nẹp, giúp xương nhanh liền, giảm nguy cơ can lệch.
- Đóng đinh nội tủy: Đối với một số dạng gãy, bác sĩ sẽ đặt đinh nội tủy để cố định xương.
- Thay chỏm xương cánh tay: Áp dụng khi đầu xương bị vỡ vụn, hoại tử không thể phục hồi cấu trúc giải phẫu; thường chỉ định ở người già hoặc tổn thương phức tạp.
- Phục hồi chức năng sau phẫu thuật: Rất quan trọng để lấy lại biên độ vận động vai, hạn chế dính khớp, tăng sức mạnh cơ.
Chăm sóc và phục hồi chức năng sau gãy đầu trên xương cánh tay
Phục hồi chức năng sau gãy đầu trên xương cánh tay đóng vai trò quyết định trong việc lấy lại khả năng vận động:
- Giai đoạn bất động: Tuân thủ tuyệt đối chỉ định thời gian bất động (thường 2–4 tuần), không vận động vai quá sớm để tránh di lệch.
- Giai đoạn tập luyện: Khi bác sĩ cho phép, bệnh nhân bắt đầu tập các động tác cho cổ tay, khuỷu tay, sau đó tăng dần cường độ các bài tập khớp vai, tập chủ động – thụ động để lấy lại biên độ vận động.
- Kết hợp vật lý trị liệu: Sử dụng các bài tập chuyên biệt, kết hợp xoa bóp, chiếu đèn hồng ngoại, siêu âm trị liệu giúp giảm đau, tăng tốc quá trình liền xương.
- Chế độ dinh dưỡng: Bổ sung đầy đủ protein, canxi, vitamin D, các khoáng chất và thực phẩm tốt cho quá trình phục hồi như cá hồi, trứng, sữa, rau xanh, trái cây.
- Sinh hoạt hợp lý: Tránh bê vác nặng, vận động quá mức, chú ý phòng tránh té ngã, giữ tư thế đúng khi nằm nghỉ hoặc di chuyển.
Phòng ngừa gãy đầu trên xương cánh tay
Để giảm nguy cơ gãy đầu trên xương cánh tay, bạn nên:
- Chủ động phòng ngừa té ngã: Đặc biệt với người cao tuổi, cần giữ nhà cửa sạch sẽ, khô ráo, lắp tay vịn cầu thang, sử dụng giày dép chống trượt.
- Tăng cường tập luyện: Thực hiện các bài tập tăng sức mạnh cơ, dẻo dai khớp vai, cải thiện thăng bằng, đặc biệt ở nhóm nguy cơ cao.
- Tầm soát và điều trị loãng xương: Khám định kỳ, đo mật độ xương, bổ sung canxi, vitamin D, điều trị các bệnh lý nền liên quan.
- Thận trọng khi lao động, chơi thể thao: Luôn tuân thủ nguyên tắc an toàn, sử dụng dụng cụ bảo hộ lao động phù hợp.
Kết luận
Gãy đầu trên xương cánh tay là chấn thương tiềm ẩn nhiều biến chứng phức tạp, ảnh hưởng lâu dài đến chức năng vận động và chất lượng sống nếu không được xử lý đúng cách. Do đó, khi nghi ngờ hoặc có dấu hiệu gãy đầu trên xương cánh tay, hãy đến ngay các cơ sở y tế chuyên khoa xương khớp để được thăm khám, chẩn đoán chính xác và điều trị phù hợp. Việc phối hợp điều trị sớm, phục hồi chức năng bài bản sẽ giúp bệnh nhân nhanh chóng trở lại với sinh hoạt bình thường, hạn chế tối đa di chứng về sau.
