Viêm khớp là tình trạng phổ biến, ảnh hưởng đến chất lượng sống, gây đau nhức, cứng khớp và suy giảm chức năng vận động. Ngoài thuốc điều trị, chế độ ăn uống đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát viêm và giảm triệu chứng bệnh. Vậy người bị viêm khớp kiêng ăn gì và nên ăn gì? Cùng Phòng khám xương khớp Cao Khang tìm hiểu qua bài viết sau.
Nguyên nhân và cơ chế gây viêm khớp và đau khớp
Viêm khớp không phải là một bệnh lý đơn lẻ mà là biểu hiện của nhiều bệnh cơ xương khớp khác nhau. Tùy từng nguyên nhân, cơ chế gây bệnh có thể khác nhau:
-
Bệnh lý tự miễn: Như viêm khớp dạng thấp, viêm cột sống dính khớp, viêm khớp phản ứng – do rối loạn hệ miễn dịch, cơ thể tấn công nhầm vào chính mô khớp.
-
Rối loạn chuyển hóa: Bệnh gút do tăng axit uric trong máu, tạo thành tinh thể urat lắng đọng trong khớp.
-
Thoái hóa và lão hóa: Gây hao mòn sụn khớp, viêm quanh khớp.
-
Viêm khớp có thể cấp tính (sưng nóng đỏ đau dữ dội) hoặc mạn tính (đau âm ỉ, kéo dài).
Tình trạng viêm kéo dài không chỉ gây đau mà còn làm tổn thương cấu trúc khớp. Đặc biệt, phản ứng viêm có liên quan mật thiết đến chuyển hóa trong cơ thể – và yếu tố quyết định chuyển hóa chính là dinh dưỡng. Thực phẩm ta tiêu thụ mỗi ngày có thể làm tăng hoặc giảm mức độ viêm trong cơ thể.
Bệnh viêm khớp kiêng ăn gì?
1. Đường tinh luyện
Các loại đường tinh luyện, đặc biệt là trong bánh kẹo, nước ngọt, chè, sữa đặc, siro… có thể làm gia tăng phản ứng viêm trong cơ thể. Đường kích thích gan sản xuất ra nhiều axit béo và gốc tự do – những chất có thể gây tổn thương mô sụn và màng hoạt dịch trong khớp. Ngoài ra, đường còn làm tăng cân – một yếu tố làm nặng thêm gánh nặng lên các khớp chịu lực như khớp gối, khớp háng.
Lưu ý: Đường từ trái cây (fructose tự nhiên) đi kèm chất xơ và chất chống oxy hóa, có tốc độ hấp thu chậm và ít gây viêm hơn.
2. Chất béo xấu
- Chất béo bão hòa: Có nhiều trong thịt đỏ (bò, heo), mỡ động vật, da gà, bơ động vật. Loại chất béo này có thể kích hoạt hệ miễn dịch sản sinh cytokine và interleukin – các chất gây viêm.
- Chất béo chuyển hóa (trans fat): Xuất hiện nhiều trong thực phẩm chế biến sẵn như khoai tây chiên, snack, bánh quy, fast food (hamburger, gà rán, pizza), bơ thực vật. Trans fat không chỉ làm tăng cholesterol xấu mà còn thúc đẩy quá trình oxy hóa tế bào và làm tăng viêm.
Khuyến nghị: Cần kiêng tuyệt đối thực phẩm chứa trans fat nếu đang bị viêm khớp.
3. Nội tạng động vật
Gan, tim, cật, lòng… tuy giàu dinh dưỡng nhưng chứa hàm lượng cao purin – chất khi chuyển hóa sẽ tạo ra axit uric. Lượng axit uric cao có thể lắng đọng thành tinh thể trong khớp, gây viêm cấp tính như bệnh gút. Ngoài ra, nội tạng còn chứa nhiều photpho – có thể gây rối loạn chuyển hóa canxi, làm đau nhức xương khớp và tăng nguy cơ loãng xương.
4. Thịt gia cầm (đặc biệt thịt gà)
Một số người có cơ địa nhạy cảm với thịt gà có thể thấy triệu chứng đau khớp tăng lên sau khi ăn. Thịt gà và các loại gia cầm khác cũng chứa lượng purin nhất định, có thể làm tăng axit uric máu nếu tiêu thụ quá mức. Ngoài ra, ăn quá nhiều protein động vật nói chung có thể gây mất cân bằng canxi và gây viêm mạn tính.
5. Hải sản (tôm, cua, mực, cá biển…)
Một số loại hải sản chứa hàm lượng purin cao (đặc biệt là tôm, cua, cá mòi, cá trích) có thể làm tăng nguy cơ phát triển hoặc tái phát bệnh gút – một dạng viêm khớp do tinh thể urat tích tụ trong khớp. Ngoài ra, tính hàn của hải sản theo quan niệm Đông y cũng có thể làm triệu chứng sưng đau nặng hơn ở người đang trong giai đoạn viêm cấp.
6. Đồ ăn đóng hộp
Các sản phẩm như xúc xích, giò chả, thịt hộp, cá hộp… thường chứa nhiều muối, chất bảo quản, chất béo bão hòa và phụ gia công nghiệp – những yếu tố có thể kích hoạt hoặc kéo dài phản ứng viêm. Ngoài ra, photphat trong chất bảo quản có thể ảnh hưởng xấu đến quá trình chuyển hóa khoáng chất và gây loãng xương nếu sử dụng lâu dài.
7. Đồ ăn nhiều dầu mỡ (chiên, xào, fast food)
Thực phẩm chiên xào không chỉ giàu chất béo bão hòa mà còn dễ sinh ra các hợp chất độc hại như acrylamide khi nấu ở nhiệt độ cao. Những chất này gây stress oxy hóa, kích thích phản ứng viêm, thúc đẩy quá trình thoái hóa mô khớp. Thêm vào đó, chế độ ăn giàu chất béo còn khiến người bệnh dễ tăng cân – từ đó tạo thêm áp lực lên các khớp xương.
8. Đồ ăn mặn
Ăn quá nhiều muối không chỉ gây tăng huyết áp mà còn ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa canxi – khiến cơ thể khó hấp thụ canxi từ thực phẩm, làm yếu xương. Lượng muối cao cũng làm tăng nguy cơ giữ nước, sưng phù khớp và thúc đẩy phản ứng viêm qua cơ chế tăng tiết các hormone gây stress như cortisol.
9. Đồ uống có cồn (rượu, bia)
Rượu bia làm tổn thương gan – cơ quan có vai trò quan trọng trong chuyển hóa chất chống viêm tự nhiên. Ngoài ra, rượu còn làm suy giảm hệ miễn dịch, làm tăng nguy cơ phản ứng viêm lan rộng trong cơ thể. Đối với người có tiền sử bệnh gút, rượu bia còn làm tăng nhanh lượng axit uric máu, gây cơn viêm cấp rất đau đớn.
10. Đồ ăn lên men (cà muối, dưa muối…)
Mặc dù một số thực phẩm lên men như sữa chua, natto có lợi cho viêm khớp, nhưng cà muối, dưa muối truyền thống lại chứa nhiều muối, nitrit và axit oxalic. Những chất này có thể gây giữ nước, phù nề, kết tinh trong khớp và làm tăng cảm giác đau. Tính axit cao cũng có thể làm tổn thương niêm mạc và gây rối loạn chuyển hóa khoáng.
11. Bánh kẹo, đồ ngọt
Không chỉ chứa nhiều đường, các loại bánh kẹo còn có chỉ số đường huyết cao, dễ làm tăng lượng đường máu đột ngột – một yếu tố có liên quan đến phản ứng viêm. Ngoài ra, năng lượng cao từ bánh kẹo dễ gây thừa cân, làm nặng thêm các triệu chứng đau khớp.
12. Bột mì, bột nếp
Bột mì trắng, bánh mì, bánh nướng, bánh nếp… chứa gluten – một loại protein có thể gây viêm ở người có cơ địa không dung nạp gluten. Các sản phẩm tinh chế từ bột trắng còn làm tăng chỉ số đường huyết nhanh chóng, gây tích tụ mỡ, tăng cân và thúc đẩy viêm.
13. Đạm động vật (nói chung)
Dù là nguồn protein thiết yếu cho tái tạo cơ và mô sụn, nhưng nếu tiêu thụ quá mức – đặc biệt là đạm từ thịt đỏ, thịt mỡ – sẽ làm tăng axit uric và các chất kích viêm trong máu. Chế độ ăn quá giàu đạm động vật cũng làm mất cân bằng axit – kiềm trong cơ thể, ảnh hưởng đến sức khỏe khớp và xương.
Bệnh viêm khớp nên ăn gì?
1. Cá và hải sản giàu Omega 3
Cá béo như cá hồi, cá thu, cá ngừ, cá trích rất giàu Omega 3 – loại axit béo có khả năng kháng viêm tự nhiên. Omega 3 giúp ức chế sản xuất các chất gây viêm như cytokine, đồng thời bảo vệ sụn khớp và cải thiện độ linh hoạt của khớp. Ngoài ra, tôm cua (đặc biệt phần gạch) cũng chứa nhiều Omega 3, nhưng cần lưu ý về cholesterol nếu người bệnh có mỡ máu cao.
2. Rau củ quả, đặc biệt rau lá xanh đậm
Rau chân vịt, cải xoăn, bông cải xanh, cà rốt, bí đỏ… rất giàu chất chống oxy hóa như polyphenol, flavonoid, carotenoid – giúp làm giảm các gốc tự do gây viêm. Trái cây nhiều màu sắc như cam, lựu, việt quất, dâu tây cũng mang lại lợi ích kháng viêm rõ rệt.
3. Các loại hạt và ngũ cốc dinh dưỡng
Hạt óc chó, hạt chia, hạt lanh, hạt mắc ca, hạnh nhân không chỉ giàu Omega 3 mà còn cung cấp chất xơ, vitamin E, kẽm – tốt cho hệ miễn dịch và giảm viêm. Những loại hạt này cũng hỗ trợ kiểm soát cân nặng – yếu tố quan trọng trong quản lý bệnh viêm khớp.
4. Dầu ô liu nguyên chất
Dầu ô liu chứa axit béo không bão hòa đơn và các hợp chất phenolic có tác dụng chống oxy hóa, làm giảm sưng và đau khớp. Đây là chất béo tốt nên thay thế cho mỡ động vật trong chế độ ăn hàng ngày.
5. Ngũ cốc nguyên hạt
Yến mạch, gạo lứt, quinoa không chỉ giàu chất xơ mà còn giúp giảm mức CRP – một chỉ số viêm trong máu. Những thực phẩm này giúp ổn định đường huyết và duy trì năng lượng ổn định.
6. Các loại củ có hoạt chất kháng viêm
-
Gừng, nghệ: Curcumin trong nghệ và gingerol trong gừng có khả năng giảm đau, kháng viêm tương tự như thuốc NSAID nhưng ít tác dụng phụ.
-
Hành tây: Giàu quercetin – một chất kháng viêm tự nhiên.
-
Củ cải đường: Chứa betalain – chất chống oxy hóa mạnh, giúp giảm stress oxy hóa và giảm viêm.
7. Thực phẩm lên men có lợi
Sữa chua, kefir, kim chi, natto chứa probiotic – vi khuẩn có lợi giúp cân bằng hệ vi sinh đường ruột, từ đó cải thiện hoạt động của hệ miễn dịch và làm dịu các phản ứng viêm trong cơ thể.
Các lưu ý bổ sung
-
Chế độ ăn nên cân bằng và đa dạng – không loại bỏ hoàn toàn nhóm thực phẩm nào nếu không có chỉ định đặc biệt.
-
Vận động đều đặn: Tập luyện giúp tăng lưu thông máu, giải phóng endorphin và serotonin – giảm đau tự nhiên, duy trì sức mạnh cơ xương khớp.
-
Thời tiết lạnh hoặc ẩm thấp có thể làm khớp đau nhức hơn – nên giữ ấm cơ thể và vận động nhẹ nhàng.
-
Bệnh gút là một dạng viêm khớp đặc thù – cần tuân thủ chế độ ăn giảm purin, hạn chế đạm động vật, tăng uống nước và theo dõi định kỳ.
Kết luận
Dinh dưỡng là “liều thuốc không kê đơn” nhưng vô cùng quan trọng trong kiểm soát viêm khớp. Bên cạnh việc tuân thủ điều trị y khoa, người bệnh cần điều chỉnh chế độ ăn uống, kết hợp vận động hợp lý để cải thiện chất lượng sống lâu dài.
Nếu bạn hoặc người thân đang gặp tình trạng viêm khớp, đừng ngần ngại liên hệ Phòng khám xương khớp Cao Khang để được tư vấn chế độ ăn và điều trị phù hợp với tình trạng bệnh cụ thể.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Người bị viêm khớp có nên ăn thịt không?
Có, nhưng nên ăn điều độ. Thịt là nguồn cung cấp protein cần thiết cho quá trình tái tạo cơ và mô sụn. Tuy nhiên, nên hạn chế thịt đỏ, thịt mỡ vì chứa nhiều chất béo bão hòa và purin – có thể làm tăng phản ứng viêm và nguy cơ bệnh gút. Thay vào đó, ưu tiên thịt nạc, cá và đạm từ thực vật như đậu hũ, đậu lăng, hạt dinh dưỡng.
2. Người viêm khớp có nên kiêng hoàn toàn hải sản không?
Không cần kiêng hoàn toàn, nhưng nên chọn lọc loại hải sản. Nên ăn các loại cá biển giàu Omega 3 như cá hồi, cá thu, cá ngừ. Hạn chế các loại có hàm lượng purin cao như cá mòi, cá trích, tôm, cua… nếu bạn bị gút hoặc có tiền sử viêm khớp do chuyển hóa.
3. Viêm khớp có được uống sữa không?
Được. Sữa và các chế phẩm từ sữa là nguồn cung cấp canxi tốt, giúp tăng cường sức khỏe xương. Nên chọn sữa ít béo hoặc sữa không đường, tránh sữa pha kèm đường tinh luyện hoặc kem béo.
4. Có thực phẩm nào giúp ngừa tái phát viêm khớp không?
Chế độ ăn giàu rau xanh, cá béo, dầu thực vật (dầu ô liu), hạt dinh dưỡng, probiotic (sữa chua, kefir) có thể giúp kiểm soát tình trạng viêm và giảm nguy cơ tái phát. Đồng thời cần tránh các yếu tố gây viêm như đường, chất béo xấu, rượu bia.
5. Có cần kiêng tất cả thực phẩm lên men không?
Không. Thực phẩm lên men có lợi như sữa chua, natto, kefir… giúp tăng cường miễn dịch đường ruột và hỗ trợ giảm viêm. Tuy nhiên, nên tránh các loại dưa muối, cà muối mặn chua truyền thống vì có thể chứa chất gây hại nếu ăn thường xuyên hoặc lên men không đảm bảo vệ sinh.
