Trong cuộc sống hiện đại, tình trạng đau tê bàn chân, cảm giác bỏng rát lòng bàn chân hay khó khăn khi đi lại thường bị bỏ qua hoặc nhầm lẫn với các bệnh lý cơ xương khớp thông thường. Tuy nhiên, đây có thể là dấu hiệu của một bệnh lý thần kinh ít người biết đến – hội chứng ống cổ chân. Nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời, người bệnh có thể phải đối mặt với tổn thương thần kinh vĩnh viễn, ảnh hưởng lớn đến chất lượng sống.
Hội chứng ống cổ chân là gì?
Hội chứng ống cổ chân (Tarsal Tunnel Syndrome) là tình trạng dây thần kinh chày sau bị chèn ép khi đi qua một “đường hầm” nhỏ nằm ở mặt trong cổ chân, gọi là ống cổ chân. Khi bị chèn ép, dây thần kinh sẽ phát ra các tín hiệu bất thường, gây đau, tê bì hoặc yếu cơ ở bàn chân. Bệnh có thể tiến triển âm thầm nhưng lại gây tổn thương sâu sắc đến chức năng vận động nếu không được can thiệp sớm.
Tình trạng này tương tự như hội chứng ống cổ tay ở tay – nơi dây thần kinh giữa bị chèn ép trong một ống hẹp tại cổ tay. Tuy nhiên, hội chứng ống cổ chân ít phổ biến hơn và thường bị chẩn đoán muộn do triệu chứng không đặc hiệu.
Cấu tạo ống cổ chân và vai trò của dây thần kinh chày sau
Ống cổ chân là một cấu trúc giải phẫu quan trọng, nằm phía sau và thấp hơn mắt cá chân trong. Nó được tạo thành từ một bên là xương (thành trong) và bên còn lại là mô mềm (thành ngoài) gọi là mạc giữ gân gấp. Bên trong ống này chứa nhiều cấu trúc thiết yếu như:
Dây thần kinh chày sau: chịu trách nhiệm cảm giác vùng gan bàn chân và điều khiển vận động một số cơ bàn chân.
Các gân cơ: như cơ chày sau, cơ gấp ngón cái dài và cơ gấp các ngón chân.
Mạch máu: gồm động mạch và tĩnh mạch chày sau.
Dây thần kinh chày sau khi đi qua ống cổ chân sẽ tách ra thành thần kinh gan chân trong và gan chân ngoài, chi phối cảm giác lòng bàn chân và vận động các ngón chân. Khi bị chèn ép, toàn bộ chức năng này đều bị ảnh hưởng.
Nguyên nhân gây ra hội chứng ống cổ chân
1. Tác nhân từ bên ngoài
Chấn thương vùng cổ chân: như bong gân, gãy xương, vi chấn thương do vận động mạnh lặp lại khiến mô mềm sưng nề, chèn ép thần kinh.
Sẹo sau phẫu thuật cổ chân: có thể tạo ra các dải xơ làm hẹp ống cổ chân.
Phù nề chi dưới: phổ biến ở phụ nữ mang thai, người bị suy giáp hoặc suy tĩnh mạch.
Giày dép không phù hợp: đặc biệt là giày cao gót, giày quá chật hoặc có đế không nâng đỡ đúng cách làm tăng áp lực lên cổ chân.
Bệnh lý viêm khớp toàn thân: như viêm khớp dạng thấp, thoái hóa khớp vùng cổ chân gây viêm dày bao gân và chèn ép thần kinh.
Biến chứng do đái tháo đường: làm dây thần kinh trở nên nhạy cảm và dễ bị tổn thương khi có áp lực.
2. Tác nhân từ bên trong
Dị tật bàn chân: như bàn chân bẹt (vòm chân sụp xuống) làm thay đổi tư thế cổ chân, khiến dây thần kinh bị kéo căng. Ngược lại, vòm bàn chân cao cũng là yếu tố làm tăng áp lực lên ống cổ chân.
Khối u hoặc tổn thương trong ống: như u mỡ, u xương, nang hạch hay u thần kinh chèn ép vào dây thần kinh.
Giãn tĩnh mạch: quanh dây thần kinh chày cũng có thể gây cản trở dòng dẫn truyền tín hiệu.
Triệu chứng của hội chứng ống cổ chân
1. Biểu hiện cảm giác
Người bệnh thường mô tả cảm giác bỏng rát, đau nhói hoặc tê châm chích tại gan bàn chân. Vùng đau thường xuất hiện ở phần trong hoặc phần ngoài của gan bàn chân, tương ứng với vùng chi phối của các nhánh thần kinh bị ảnh hưởng.
Cơn đau có thể lan từ mắt cá chân trong xuống lòng bàn chân và các ngón. Có khi người bệnh thấy tê bì cả lòng bàn chân, khó phân biệt được từng vùng rõ ràng.
2. Mức độ nặng và tiến triển
Đau tăng khi vận động: như đi bộ, đứng lâu hoặc hoạt động thể chất.
Đau nhiều về đêm, khiến người bệnh mất ngủ, ảnh hưởng chất lượng sống.
Yếu cơ và mất vận động: như khó co duỗi các ngón chân, khó gập bàn chân xuống.
Teo cơ gan chân: đặc biệt là các cơ ô mô cái và cơ giun, khiến bàn chân mất lực.
Dáng đi bất thường như đi khập khiễng, bước thấp bước cao hoặc lệch hướng.
Ai có nguy cơ cao mắc bệnh?
Hội chứng ống cổ chân có thể ảnh hưởng đến bất kỳ ai, nhưng dễ gặp hơn ở những người có:
Cường độ vận động cao: vận động viên chạy bộ, leo núi, múa, công nhân sản xuất, giáo viên, bác sĩ phẫu thuật.
Béo phì, thừa cân hoặc phụ nữ mang thai: do áp lực tăng lên cổ chân.
Tiền sử chấn thương cổ chân hoặc mắc bệnh khớp mãn tính.
Thói quen mang giày cao gót hoặc giày không đúng kích cỡ.
Bệnh nội tiết và chuyển hóa: như đái tháo đường, suy giáp, rối loạn lipid máu.
Biến chứng nếu không điều trị
Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, hội chứng ống cổ chân không chỉ gây khó chịu mà còn tiềm ẩn nhiều biến chứng nghiêm trọng và lâu dài. Mặc dù các triệu chứng ban đầu có thể nhẹ và thoáng qua, nhưng tình trạng chèn ép kéo dài sẽ dẫn đến tổn thương không hồi phục ở dây thần kinh chày sau – cấu trúc rất quan trọng trong việc chi phối cảm giác và vận động của bàn chân.
Tổn thương thần kinh chày vĩnh viễn
Khi dây thần kinh bị chèn ép quá lâu, lớp vỏ bọc bảo vệ thần kinh (myelin) và cả sợi trục bên trong có thể bị hủy hoại. Điều này dẫn đến mất khả năng dẫn truyền tín hiệu, khiến bàn chân mất cảm giác, yếu cơ hoặc thậm chí liệt nhẹ.
Mất cảm giác vùng gan bàn chân
Người bệnh có thể cảm thấy như đang “mang tất dày” dù không đi tất, gây mất phản xạ khi tiếp xúc mặt đất – một yếu tố làm tăng nguy cơ té ngã.
Teo cơ gan chân
Khi các cơ nhỏ ở lòng bàn chân không còn được điều khiển, chúng bắt đầu teo đi theo thời gian. Điều này làm mất vòm bàn chân sinh lý và ảnh hưởng đến khả năng đứng, chạy hoặc giữ thăng bằng.
Rối loạn vận động, dáng đi bất thường
Người bệnh có thể đi lệch bên, đi khập khiễng, mất khả năng đẩy bàn chân về phía trước khi bước – gây mệt mỏi và đau lưng, gối do sai lệch chuỗi vận động.
Giảm chất lượng cuộc sống
Mất khả năng đi lại tự nhiên khiến người bệnh phụ thuộc vào người khác, dễ trầm cảm, mất ngủ vì đau ban đêm.
Cách chẩn đoán bệnh
Khám lâm sàng
Bác sĩ sẽ kiểm tra vùng mắt cá chân trong và thực hiện nghiệm pháp Tinel – dùng tay gõ vào ống cổ chân. Nếu xuất hiện cảm giác “giật điện” hoặc tê lan xuống bàn chân, nghiệm pháp được coi là dương tính.
Ngoài ra, bác sĩ còn đánh giá dáng đi, khả năng vận động, vùng mất cảm giác, và xem có biểu hiện teo cơ hay không.
Các xét nghiệm cần thiết
Chụp X-quang: đánh giá cấu trúc xương cổ chân, loại trừ gãy xương cũ, gai xương.
Siêu âm cổ chân: giúp phát hiện viêm gân, giãn tĩnh mạch, nang hạch, khối u.
MRI: hỗ trợ xác định các nguyên nhân mô mềm, u thần kinh, viêm mô quanh ống cổ chân.
Điện cơ và đo dẫn truyền thần kinh: cho thấy tình trạng dẫn truyền thần kinh bị chậm, chứng tỏ có chèn ép.
Xét nghiệm máu: phát hiện các bệnh nền như tiểu đường, viêm khớp…
Phương pháp điều trị hội chứng ống cổ chân
Việc lựa chọn phương pháp điều trị phụ thuộc vào nguyên nhân gây chèn ép, mức độ triệu chứng và tình trạng thần kinh hiện tại. Có hai nhóm phương pháp chính: điều trị bảo tồn (không phẫu thuật) và phẫu thuật. Mục tiêu chung là giảm áp lực lên dây thần kinh, cải thiện triệu chứng, phục hồi chức năng bàn chân và ngăn ngừa biến chứng.
Nghỉ ngơi và giảm tải áp lực
Người bệnh cần hạn chế đứng lâu, đi bộ quá mức hoặc vận động mạnh gây áp lực lên cổ chân. Trong giai đoạn cấp tính, việc nằm kê cao chân 15–20 cm, kết hợp với chườm đá trong 20 phút/lần, 3–4 lần/ngày, sẽ giúp giảm viêm và sưng.
Sử dụng giày chỉnh hình
Bệnh nhân nên mang giày thể thao mềm, đế bằng, có hỗ trợ vòm chân, hoặc sử dụng đế lót chỉnh hình (orthotics) thiết kế riêng để giảm áp lực lên ống cổ chân. Với người bị bàn chân bẹt, đế chỉnh hình giúp nâng vòm chân và đưa tư thế bàn chân trở về bình thường.
Dùng thuốc điều trị hội ứng ống cổ chân
Thuốc giảm đau – kháng viêm không steroid (NSAIDs): như ibuprofen, diclofenac giúp giảm viêm, giảm đau cấp tính.
Thuốc giảm đau thần kinh: như gabapentin, pregabalin được chỉ định nếu người bệnh có đau kiểu “châm chích, bỏng rát”.
Thuốc chống trầm cảm ba vòng: như amitriptyline có thể dùng với liều thấp nếu đau mạn tính ảnh hưởng giấc ngủ.
Thuốc bôi: gel NSAID hoặc miếng dán lidocaine có thể giúp giảm đau tại chỗ.
*Lưu ý: Tất cả các thuốc này cần được kê đơn và theo dõi bởi bác sĩ chuyên khoa thần kinh hoặc cơ xương khớp.
Vật lý trị liệu
Đây là phương pháp hỗ trợ cực kỳ quan trọng. Các kỹ thuật bao gồm:
Điện xung giảm đau: kích thích điện tần số thấp để giảm tín hiệu đau.
Sóng siêu âm trị liệu: làm mềm mô xơ, hỗ trợ chống viêm.
Kéo giãn và di động dây thần kinh (nerve gliding): giúp dây thần kinh chày phục hồi tính đàn hồi, giảm co kéo.
Tập kéo giãn bắp chân, cổ chân: duy trì linh hoạt vùng khớp bao quanh ống cổ chân.
Tiêm corticosteroid tại chỗ
Trong những trường hợp sưng nề nhiều, bác sĩ có thể chỉ định tiêm corticosteroid vào trong ống cổ chân dưới hướng dẫn siêu âm, giúp giảm viêm cục bộ. Nếu có u nang trong ống, có thể tiến hành chọc hút cùng lúc.
Bó bột hoặc nẹp bất động
Ở một số bệnh nhân bị tổn thương thần kinh mức độ nặng hoặc cần bất động hoàn toàn, bác sĩ sẽ chỉ định bó bột ngắn ngày hoặc mang nẹp cổ chân để dây thần kinh có thời gian hồi phục.
Phẫu thuật
Nếu các phương pháp bảo tồn không hiệu quả sau 3–6 tháng, hoặc xác định rõ nguyên nhân gây chèn ép như u, xơ hoặc viêm bao gân, bác sĩ có thể chỉ định phẫu thuật nhằm giải phóng dây thần kinh chày sau. Mục tiêu của phẫu thuật là loại bỏ các mô hoặc khối chèn ép, đồng thời khôi phục lưu thông máu và khả năng dẫn truyền thần kinh bình thường.
Hiện nay, phẫu thuật nội soi ít xâm lấn là kỹ thuật hiện đại, cho vết mổ nhỏ, hồi phục nhanh và ít biến chứng.
Cách phòng ngừa hiệu quả
Việc phòng bệnh đóng vai trò then chốt, nhất là với những người thuộc nhóm nguy cơ cao. Bằng cách điều chỉnh lối sống và vận động phù hợp, bạn có thể giảm thiểu nguy cơ hình thành hội chứng ống cổ chân ngay từ đầu.
Tránh đứng hoặc đi bộ quá lâu mà không thay đổi tư thế.
Khởi động kỹ trước khi tập thể thao.
Dùng giày đúng kích cỡ, nâng đỡ tốt cho vòm bàn chân.
Duy trì cân nặng hợp lý để giảm tải trọng lên cổ chân.
Chế độ dinh dưỡng hợp lý: giàu vitamin nhóm B, C, canxi, magie, omega-3 để nuôi dưỡng hệ thần kinh.
Massage chân, bấm huyệt, ngâm nước ấm sau ngày dài làm việc giúp tăng lưu thông máu.
Kết luận
Hội chứng ống cổ chân là một trong những nguyên nhân tiềm ẩn của tình trạng đau tê gan bàn chân, nhưng thường bị bỏ qua. Nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách, người bệnh hoàn toàn có thể phục hồi mà không để lại di chứng thần kinh.
Phòng khám Xương Khớp Cao Khang luôn sẵn sàng đồng hành cùng bạn trong việc chẩn đoán và điều trị các bệnh lý thần kinh cơ xương khớp. Với đội ngũ bác sĩ chuyên môn cao và thiết bị hiện đại, chúng tôi cam kết mang đến phương pháp điều trị hiệu quả, an toàn và phù hợp nhất cho bạn.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Hội chứng ống cổ chân có thể tự khỏi không?
Không. Nếu không điều trị, tình trạng chèn ép dây thần kinh sẽ ngày càng nghiêm trọng, có thể dẫn đến teo cơ và mất cảm giác vĩnh viễn ở bàn chân. Việc điều trị đúng lúc là rất quan trọng để tránh biến chứng.
2. Tôi nên đi khám khi nào?
Nếu bạn cảm thấy đau, tê bì hoặc nóng rát lòng bàn chân, đặc biệt là đau tăng khi đứng lâu hoặc đi lại, nên đi khám sớm để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
3. Hội chứng ống cổ chân có giống bệnh gai gót chân hoặc viêm cân gan chân không?
Không giống. Dù đều gây đau gan bàn chân, nhưng hội chứng ống cổ chân do chèn ép thần kinh, trong khi gai gót chân và viêm cân gan chân liên quan đến tổn thương mô mềm hoặc xương gót. Việc chẩn đoán phân biệt là rất cần thiết.
6. Tôi có thể tiếp tục chơi thể thao nếu đã từng bị hội chứng ống cổ chân không?
Có thể, nhưng nên tập luyện với cường độ hợp lý và khởi động kỹ trước khi vận động. Cần sử dụng giày thể thao phù hợp và cân nhắc nẹp hỗ trợ khi tham gia các môn thể thao có nguy cơ cao như chạy bộ, bóng đá, tennis.
7. Có những bài tập nào hỗ trợ phục hồi sau điều trị?
Có. Các bài tập kéo giãn bắp chân, tăng linh hoạt cổ chân, vận động nhẹ nhàng các ngón chân và bài tập di động thần kinh là những phương pháp phục hồi hiệu quả, nhưng nên tập dưới sự hướng dẫn của chuyên viên vật lý trị liệu.
