Gãy xương đòn là một chấn thương thường gặp ở mọi lứa tuổi, đặc biệt phổ biến ở người chơi thể thao, trẻ nhỏ hiếu động và người lớn tuổi có mật độ xương suy giảm. Mặc dù không nguy hiểm đến tính mạng, nhưng nếu không được phát hiện và xử lý đúng cách, gãy xương đòn có thể gây ra nhiều hậu quả như biến dạng xương, hạn chế vận động tay và đau kéo dài.
Trong bài viết dưới đây, Phòng khám Cơ xương khớp Cao Khang sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về tình trạng gãy xương đòn – từ nguyên nhân, triệu chứng, phương pháp điều trị đến cách chăm sóc và phòng ngừa hiệu quả.
Gãy xương đòn là gì?
Xương đòn (clavicle) hay còn gọi là xương quai xanh là một xương dài, mảnh, nằm ở vị trí ngang giữa phần trên của xương ức (sternum) và xương bả vai (scapula), có chức năng như một thanh chống giữa thân mình và vai. Xương đòn không chỉ giúp định hình vai mà còn đóng vai trò dẫn truyền lực giữa cánh tay và phần còn lại của cơ thể.
Gãy xương đòn xảy ra khi xương này bị nứt hoặc gãy do lực tác động mạnh như té ngã, va đập hoặc tai nạn. Dựa vào vị trí và tính chất vết gãy, gãy xương đòn có thể chia thành:
- Gãy giữa thân xương: thường gặp nhất, do phần giữa xương đòn là nơi dễ chịu lực nhất.
- Gãy gần đầu trong (xương ức) hoặc gần đầu ngoài (xương bả vai): ít gặp hơn, nhưng phức tạp hơn về giải phẫu.
- Gãy di lệch hoặc không di lệch: tùy theo mức độ trượt của các đoạn xương.
- Gãy hở: xương đâm xuyên qua da, thường do chấn thương rất nặng.
Nguyên nhân gây gãy xương đòn
Có nhiều nguyên nhân có thể dẫn đến gãy xương đòn, phổ biến nhất là do chấn thương trực tiếp hoặc gián tiếp tại vùng vai:
- Té ngã chống tay: Khi té từ độ cao hoặc trên mặt phẳng cứng, lực tác động từ bàn tay truyền qua cánh tay lên vai, làm xương đòn bị gãy.
- Tai nạn giao thông: Đặc biệt là người đi xe máy, xe đạp không mặc đồ bảo hộ, thường bị đập vai xuống đường khi ngã.
- Chấn thương thể thao: Các môn thể thao đối kháng (bóng đá, võ thuật), hoặc có nguy cơ va chạm cao (trượt ván, xe đạp địa hình, cưỡi ngựa).
- Tai nạn lao động: Rơi vật nặng vào vai hoặc ngực, đặc biệt ở môi trường công nghiệp hoặc xây dựng.
- Chấn thương sản khoa: Một số trường hợp trẻ sơ sinh bị gãy xương đòn khi sinh thường, do vai bị mắc kẹt trong ống sinh.
Dấu hiệu gãy xương đòn
Các triệu chứng gãy xương đòn thường rất điển hình và dễ nhận biết ngay sau chấn thương:
- Đau nhói và tăng dần tại vùng vai – ngực: Người bệnh cảm thấy đau dữ dội, đặc biệt khi cố gắng nhấc cánh tay hoặc xoay người.
- Biến dạng rõ rệt vùng vai: Vai bên bị gãy thường thấp hơn so với bên lành, có thể sờ thấy đoạn xương bị nhô lên hoặc lõm xuống.
- Bầm tím và sưng tấy: Xuất hiện nhanh tại vùng chấn thương, có thể lan xuống ngực trên và cánh tay.
- Mất khả năng vận động tay bên bị gãy: Người bệnh thường giữ tay ở tư thế ép sát vào ngực, tránh cử động vì quá đau.
- Nghe tiếng “rắc” khi chấn thương: Là âm thanh do xương gãy tạo ra, thường đi kèm cảm giác vỡ vụn.
- Cảm giác tê rần hoặc ngứa ran: Nếu dây thần kinh gần đó bị tổn thương.
Biến chứng gãy xương đòn nếu không điều trị kịp thời
Gãy xương đòn nếu không được chẩn đoán và xử lý đúng cách có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng:
- Can lệch, biến dạng vĩnh viễn: Khi xương liền sai vị trí, người bệnh có thể bị lệch vai, lồi xương đòn gây mất thẩm mỹ và lệch trục vai.
- Đau mạn tính: Các dây thần kinh và mô mềm quanh xương bị ảnh hưởng lâu dài có thể gây đau âm ỉ kéo dài nhiều năm.
- Tổn thương mạch máu, dây thần kinh dưới xương đòn: Hiếm gặp nhưng có thể gây tê liệt hoặc giảm lưu thông máu cánh tay.
- Hạn chế chức năng vai – cánh tay: Người bệnh không thể giơ tay cao, vận động mạnh hoặc mang vác như trước.
- Gãy không liền (can giả): Nếu điều trị không đúng, xương có thể không tái tạo, gây đau dai dẳng và mất chức năng tay.
Chẩn đoán gãy xương đòn
Để xác định chính xác tình trạng gãy xương đòn, bác sĩ sẽ tiến hành:
- Khám lâm sàng kỹ lưỡng: Kiểm tra độ đau, biến dạng, sờ nắn vùng xương đòn và quan sát vận động vai – tay.
- Chụp X-quang xương đòn: Phương pháp tiêu chuẩn để xác định vị trí, độ di lệch, số đoạn xương gãy.
- Chụp CT scan hoặc MRI (nếu cần): Áp dụng trong các trường hợp phức tạp, gãy hở, nghi ngờ tổn thương mạch máu – thần kinh hoặc đánh giá chính xác hơn vùng can giả.
Phương pháp điều trị gãy xương đòn
Điều trị bảo tồn (không phẫu thuật)
Phần lớn các ca gãy xương đòn (đặc biệt là gãy không di lệch hoặc ít di lệch) có thể được điều trị hiệu quả mà không cần phẫu thuật:
- Đeo đai số 8 hoặc băng cố định tay: Giữ hai vai về sau, giúp xương ở vị trí ổn định để liền lại.
- Nghỉ ngơi và cố định vùng vai – cánh tay: Tránh mọi vận động mạnh, không nhấc vật nặng trong vài tuần.
- Dùng thuốc giảm đau, kháng viêm: Giúp kiểm soát cơn đau và giảm sưng nề.
- Theo dõi bằng X-quang định kỳ: Kiểm tra tiến trình lành xương và can xương đúng trục.
- Tập phục hồi chức năng: Sau 3–4 tuần, bệnh nhân sẽ được hướng dẫn tập vận động nhẹ để tránh cứng khớp vai và teo cơ.
Phẫu thuật kết hợp xương (nếu cần)
Phẫu thuật được chỉ định trong các trường hợp:
- Xương gãy di lệch nhiều, không ổn định.
- Gãy nhiều đoạn hoặc gãy hở.
- Không liền sau thời gian điều trị bảo tồn.
- Có biến chứng thần kinh – mạch máu.
Phẫu thuật thường bao gồm:
- Kết hợp xương bằng nẹp vít: Cố định vững chắc các đoạn xương để liền đúng trục.
- Đóng đinh nội tủy: Ít xâm lấn hơn, phù hợp với gãy giữa thân xương.
Sau mổ, bệnh nhân cần đeo đai, nghỉ ngơi đúng cách và tập phục hồi theo phác đồ cá nhân hóa từ bác sĩ chuyên khoa.
Thời gian hồi phục và chăm sóc tại nhà
Thời gian liền xương phụ thuộc vào độ tuổi, mức độ gãy và phương pháp điều trị:
- Trẻ nhỏ: khoảng 3–5 tuần.
- Người trưởng thành: khoảng 6–8 tuần.
- Người cao tuổi hoặc có loãng xương: có thể mất 10–12 tuần hoặc lâu hơn.
Hướng dẫn chăm sóc tại nhà:
- Tư thế ngủ: Nằm ngửa, kê gối dưới lưng hoặc vai để giảm áp lực vùng vai.
- Không nằm nghiêng bên bị gãy, tránh làm xương di lệch thêm.
- Dinh dưỡng: Tăng cường canxi, vitamin D, magie và protein (tôm, cá hồi, rau xanh, trứng, sữa, hạt ngũ cốc).
- Không hút thuốc lá, hạn chế bia rượu vì chúng làm chậm quá trình liền xương.
- Tái khám định kỳ và tập vật lý trị liệu theo hướng dẫn của bác sĩ.
Cách phòng ngừa gãy xương đòn tái phát
- Sử dụng đồ bảo hộ khi lao động hoặc chơi thể thao (áo giáp vai, nẹp bảo vệ).
- Duy trì tập thể dục đều đặn, giúp xương chắc khỏe và cơ vai linh hoạt.
- Kiểm soát bệnh lý xương như loãng xương hoặc viêm khớp.
- Cải thiện môi trường sống an toàn, tránh trơn trượt, té ngã trong nhà – đặc biệt với người lớn tuổi.
- Tái khám và kiểm tra mật độ xương định kỳ nếu có tiền sử gãy xương hoặc có yếu tố nguy cơ.
Kết luận
Gãy xương đòn là một chấn thương thường gặp nhưng hoàn toàn có thể điều trị và phục hồi tốt nếu được can thiệp đúng cách. Việc phát hiện sớm, tuân thủ phác đồ điều trị và chăm sóc phù hợp sẽ giúp người bệnh sớm trở lại sinh hoạt và làm việc bình thường.
Phòng khám Cơ xương khớp Cao Khang là nơi bạn có thể yên tâm thăm khám và điều trị các chấn thương xương khớp, trong đó có gãy xương đòn. Đội ngũ bác sĩ chuyên môn cao, giàu kinh nghiệm cùng hệ thống thiết bị chẩn đoán hình ảnh hiện đại sẽ đồng hành cùng bạn trong quá trình hồi phục toàn diện.
