Giới thiệu chung về gãy đầu dưới xương quay
Gãy đầu dưới xương quay là tình trạng phần cuối của xương quay – đoạn gần khớp cổ tay bị nứt hoặc gãy hoàn toàn do tác động lực mạnh. Trong giải phẫu cẳng tay, xương quay nằm ở phía ngón cái và đóng vai trò quan trọng trong việc điều khiển các động tác xoay sấp – ngửa bàn tay, gập – duỗi cổ tay và hỗ trợ phân bố lực khi cầm nắm hoặc chống đỡ cơ thể.
Khi đầu dưới xương quay bị gãy, cấu trúc ổn định của khớp cổ tay bị phá vỡ, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng vận động và chức năng cầm nắm của bàn tay. Đây là dạng chấn thương rất thường gặp, chiếm tỷ lệ cao trong các ca gãy xương ở chi trên, đặc biệt ở:
- Người cao tuổi bị loãng xương, dễ té ngã.
- Người trẻ và vận động viên tham gia các môn thể thao có nguy cơ va chạm cao.
- Người lao động phổ thông thường xuyên phải nâng – mang vật nặng hoặc làm việc trên cao.
Điểm đặc biệt là chấn thương này không chỉ gây đau đớn ngay lập tức mà còn tiềm ẩn nguy cơ biến chứng lâu dài nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách.
Nguyên nhân gây gãy đầu dưới xương quay
Chấn thương trực tiếp
Đây là nguyên nhân chiếm tỷ lệ cao nhất. Khi bị ngã và phản xạ chống tay xuống đất, toàn bộ lực va chạm dồn lên cổ tay, truyền qua xương quay và gây gãy ở phần đầu dưới – nơi cấu trúc xương mỏng hơn và dễ tổn thương.
Ngoài ra, các trường hợp tai nạn giao thông, tai nạn lao động (bị vật nặng rơi trúng cổ tay, máy móc kẹp) cũng tạo ra lực tác động trực tiếp khiến xương gãy ngay tại chỗ.
Chấn thương gián tiếp
Xảy ra khi bàn tay hoặc cẳng tay bị tác động bởi lực mạnh từ khoảng cách xa, ví dụ như khi chơi thể thao (trượt ván, trượt patin, bóng rổ, thể dục dụng cụ) hoặc bị kéo giật mạnh. Lực truyền qua các khớp trung gian sẽ tập trung tại vùng cổ tay, làm đầu dưới xương quay bị gãy hoặc nứt.
Yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng gãy xương
- Loãng xương: Là nguyên nhân nền tảng ở nhiều bệnh nhân trên 50 tuổi, khiến xương trở nên giòn, dễ gãy dù lực tác động không quá mạnh.
- Công việc có tính chất nguy hiểm: Người làm trong ngành xây dựng, cơ khí, bốc vác thường đối diện nguy cơ té ngã hoặc va đập.
- Thói quen sinh hoạt thiếu an toàn: Không sử dụng dụng cụ bảo hộ khi chơi thể thao, sàn nhà trơn trượt, leo trèo không có điểm tựa.
Triệu chứng và dấu hiệu nhận biết gãy đầu dưới xương quay
Ngay sau khi bị gãy đầu dưới xương quay, người bệnh thường xuất hiện đồng thời nhiều dấu hiệu rõ ràng:
- Đau cấp tính dữ dội: Cơn đau xuất hiện ngay lập tức tại vùng cổ tay, tăng mạnh khi cố gắng cử động hoặc chạm vào. Đôi khi, đau lan xuống bàn tay hoặc lên cẳng tay.
- Sưng nề và bầm tím: Hiện tượng sưng xuất hiện rất nhanh do tụ máu và viêm tại chỗ. Màu bầm có thể từ đỏ tím chuyển sang xanh hoặc vàng theo thời gian.
- Biến dạng cổ tay: Ở gãy di lệch, cổ tay có thể bị gập góc bất thường, tạo nên hình dáng “lưng dĩa” (dorsal tilt) đặc trưng trong gãy kiểu Colles.
- Giảm hoặc mất khả năng vận động: Người bệnh gần như không thể xoay, gập hoặc duỗi cổ tay; việc cầm nắm đồ vật trở nên khó khăn.
- Tê, yếu hoặc mất cảm giác ở ngón tay: Nếu chấn thương gây chèn ép hoặc tổn thương thần kinh giữa, bệnh nhân sẽ có cảm giác tê rần ở ngón cái, ngón trỏ và ngón giữa.
Chẩn đoán gãy đầu dưới xương quay
Khám lâm sàng
Bác sĩ sẽ quan sát biến dạng, sưng, vị trí bầm tím và kiểm tra phản ứng đau khi ấn vào vùng nghi ngờ gãy. Đồng thời, kiểm tra tầm vận động của cổ tay và chức năng thần kinh, mạch máu để loại trừ tổn thương phối hợp.
Cận lâm sàng – chẩn đoán hình ảnh
- X-quang cổ tay: Chụp ở hai tư thế thẳng và nghiêng để xác định vị trí, hình dạng đường gãy, mức độ di lệch và xem gãy có vào khớp hay không.
- CT Scan: Được chỉ định trong trường hợp gãy phức tạp hoặc cần đánh giá bề mặt khớp chi tiết hơn để lên kế hoạch phẫu thuật.
Phân loại gãy đầu dưới xương quay
Theo hình thái gãy
- Gãy ngoài khớp: Gồm gãy kiểu Colles (đầu dưới xương quay di lệch ra sau) và gãy kiểu Smith (di lệch ra trước).
- Gãy trong khớp: Đường gãy đi qua diện khớp cổ tay, nguy cơ cao gây thoái hóa khớp về sau.
Theo mức độ di lệch
- Gãy không di lệch: Các mảnh xương vẫn giữ nguyên vị trí giải phẫu, thường điều trị bảo tồn.
- Gãy di lệch: Các mảnh xương lệch khỏi vị trí, có thể rút ngắn chiều dài xương quay hoặc lệch trục, cần can thiệp nắn chỉnh hoặc phẫu thuật.
Phương pháp điều trị gãy đầu dưới xương quay
Điều trị bảo tồn
Áp dụng cho gãy đầu dưới xương quay không di lệch hoặc di lệch ít, xương ổn định.
- Nắn chỉnh nhẹ nếu cần, sau đó bó bột cố định từ bàn tay đến trên khuỷu trong 4–6 tuần.
- Trong thời gian bó bột, bệnh nhân được hướng dẫn cử động nhẹ các ngón tay để tránh cứng khớp.
- Kết hợp thuốc giảm đau, kháng viêm, bổ sung canxi và vitamin D.
Điều trị phẫu thuật
Chỉ định khi gãy di lệch nhiều, gãy hở, gãy phức tạp hoặc gãy trong khớp không thể cố định bằng bó bột.
- Kết hợp xương bằng nẹp vít: Phổ biến nhất hiện nay, đặc biệt với gãy trong khớp.
- Cố định ngoài: Dùng cho gãy hở hoặc tổn thương mô mềm nặng.
- Nẹp vít khóa (locking plate): Giúp cố định chắc chắn ngay cả khi xương chất lượng kém (loãng xương).
Phục hồi chức năng sau điều trị
- Thời điểm bắt đầu tập luyện: Ngay khi bó bột hoặc phẫu thuật xong, bệnh nhân được khuyến khích tập co – duỗi ngón tay để giảm sưng.
- Giai đoạn tháo bột hoặc sau mổ: Bắt đầu tập nhẹ nhàng cổ tay với các động tác gập – duỗi, xoay sấp – ngửa.
- Nguyên tắc phục hồi: Tăng dần biên độ và lực theo chỉ dẫn của bác sĩ phục hồi chức năng, tránh vận động mạnh sớm gây lệch xương hoặc hỏng dụng cụ kết hợp xương.
Xem thêm: Gãy xương nên ăn và kiêng gì?
Biến chứng có thể gặp
Nếu không điều trị đúng cách hoặc tập phục hồi sai, người bệnh có thể đối mặt với:
- Lệch trục, biến dạng cổ tay gây mất thẩm mỹ và ảnh hưởng chức năng.
- Cứng khớp cổ tay do bất động lâu ngày.
- Tổn thương thần kinh giữa dẫn đến tê, yếu hoặc mất cảm giác ở một số ngón tay.
- Thoái hóa khớp cổ tay sau chấn thương gây đau mạn tính và giảm vận động.
Phòng ngừa gãy đầu dưới xương quay
Mặc dù gãy đầu dưới xương quay thường xảy ra đột ngột do tai nạn hoặc té ngã, nhưng nhiều trường hợp hoàn toàn có thể phòng tránh nếu chủ động xây dựng lối sống an toàn và chăm sóc sức khỏe xương khớp đúng cách:
- Giữ nhà cửa sạch sẽ, khô ráo, tránh sàn trơn trượt.
- Sử dụng giày chống trượt và dụng cụ bảo hộ khi chơi thể thao.
- Tập luyện tăng cường sức mạnh cơ và độ dẻo dai khớp.
- Phát hiện và điều trị loãng xương sớm để giảm nguy cơ gãy xương.
Kết luận
Gãy đầu dưới xương quay là chấn thương phổ biến nhưng hoàn toàn có thể điều trị khỏi nếu được phát hiện sớm, xử trí đúng và tập phục hồi hợp lý. Việc tuân thủ chỉ định y khoa, kết hợp dinh dưỡng đầy đủ và luyện tập đúng phương pháp sẽ giúp người bệnh nhanh chóng lấy lại chức năng cổ tay, hạn chế tối đa biến chứng lâu dài.
Xem thêm: Tìm hiểu các loại nẹp cố định gãy xương
